ACADEMY Magazine 2024

RUIMTEVAART
2
welke raketten Noord-Korea of Iran afvuren.” Zonder ruimtevaart zou de
wereld een stuk minder veilig zijn. “Die satellieten zijn enorm belangrijk,
bijvoorbeeld als Rijkswaterstaat schepen die illegaal olie lozen op zee
wil lokaliseren of de politie wil weten waar clandestien vervuilde grond
wordt gestort.”
Satellieten zien meer dan wij
Hoe werkt dat? “Slangen kunnen infrarood zien, bijen ultraviolet. Wij
zien met onze ogen een beperkt deel van het spectrum, maar met
satellieten kunnen we dat heel breed maken. Door lichtgolflengtes te
meten in gewassen kunnen we ziektes opsporen. Ook kunnen we
vochtigheid in de grond vanuit de ruimte meten of de lucht analyseren,
zodat we weten wat er inzit. Doordat de satellieten alle frequenties
afgaan is exact te bepalen om hoeveel stikstof- of zwaveldioxide,
methaan en ozon het gaat. Natuurlijk zijn specialisten, technici, nodig
om al die gegevens te kunnen analyseren, want met de ruwe data
kunnen we niet zoveel.” Allerlei bedrijven maken er hapklare brokken
van, zodat de overheid, de brandweer, instituten zoals het Klimaatpanel,
universiteiten of bedrijven die kunnen gebruiken. “Veel verschillende
bedrijven gebruiken die geanalyseerde data om dingen te creëren, dus
producten te maken en toe te passen. Daarvoor is hele goede apparatuur
nodig. Nederland maakt uitstekende sensoren, bijvoorbeeld om de
verschillende golflengtes te meten.” Het TROPOspheric Monitoring
Instrument (Tropomi) is een zeer nauwkeurig Nederlands wetenschappelijk
onderzoeksinstrument dat op 13 oktober 2017 in een baan om de
aarde is gebracht aan boord van de satelliet Sentinel-5 Precursor van de
Europese Ruimtevaartorganisatie, in het kader van het Copernicusprogramma
van de Europese Commissie. “Dit meetinstrument, een
samenwerking tussen TNO, KNMI, Stichting Ruimteonderzoek
Nederland en de overheid, kan de luchtvervuiling op de hele planeet
heel goed in kaart brengen. Er zijn ook satellieten die met radar meten
en verzakkingen en verschuivingen op millimeterniveau kunnen
opsporen. Daarmee houden we bijvoorbeeld onze dijken in de gaten.
Voor de veiligheid van ons land is dat nodig. Zonder die satellieten is er
een probleem. Dan kunnen we heel veel niet meer.”
Bedrijven als SpaceX van Elon Musk lanceren duizenden, vaak kleine
satellieten. Kunnen die elkaar niet in de weg zitten of zelfs botsen?
André: “Dat is een keerzijde die ontstaat als je heel veel van iets hebt.
De voordelen moeten we goed afwegen tegen de nadelen. Mensen
moeten verantwoordelijkheid tonen dat als ze iets in de ruimte brengen,
ze het ook weer moeten terughalen als het niet meer werkt. Ze moeten
ook goed met anderen afspreken wat ze in de ruimte brengen om
baanconflicten uit te sluiten. Organisaties als de ESA hebben een eigen
Clean Space Office, om in elk geval hun eigen ruimterommel op te
ruimen. In Wenen zit het Office for Outer Space Affairs van de Verenigde
Naties. Dat bekijkt wie verantwoordelijk is en probeert oplossingen te
vinden voordat eventuele botsingen plaatsvinden. Er bestaat angst voor
het zogenoemde Kesslersyndroom, waarbij één botsing zoveel extra
botsinkjes veroorzaakt dat we niet meer zonder groot risico naar de
ruimte kunnen.”
De wetten van Einstein
De meeste communicatiesatellieten
hangen in geostationaire baan. Dat is op
36.000 kilometer hoogte, want in die baan
bewegen ze met dezelfde snelheid als het
aardoppervlak en hangen ze voor het
gevoel altijd boven ons op dezelfde plek.
“Dat was trouwens een idee van sciencefictionschrijver
Arthur C. Clarke, die
bekend is van de film ‘2001: A Space
Odyssey’. Hij dacht: als we satellieten daar
neerhangen, heb je een enorme antenne.
Dat is het natuurlijk ook en daarmee
kunnen we dagelijks naar heel veel zenders
kijken en van veel streamingdiensten zoals
Netflix en Videoland gebruikmaken.” Een
glimlach verschijnt op Andrés gezicht als
hij zegt: “We stoppen in navigatiesatellieten
zelfs de wetten van Albert Einstein. Hij
heeft uitgerekend dat tijd relatief is. Dat
heeft te maken met snelheid. Als die heel
hoog is gaat de tijd langzamer. En dat
gebruiken we. Als jij iets op je schermpje
ziet is rekening gehouden met die tijdverschuiving.
Mensen denken dat ze niks van
Einsteins wetten en theorieën begrijpen,
maar ze gebruiken ze dagelijks.”
Terug naar de jaren zestig?
Wanneer je een week zonder ruimtevaart
zou leven, hoe zou die er dan uitzien? Als
in de jaren vijftig of zestig? André: “Niet
helemaal, er zijn GSM-masten, maar
contact met het buitenland gaat net als
toen via grote kabels op de oceaanbodem.
Zoals gezegd kan navigeren via satellieten
niet meer en moet je op de borden letten of
het oude Shell stratenboek tevoorschijn
toveren. Ook cd’s, dvd’s en videobanden
kunnen weer uit de kast als je films wilt
kijken en moeten de tv-zenders weer via de
ether gaan uitzenden en worden ontvangen
met antennes op het dak. Kortom:
alles wat nu via satellieten gaat moet weer
op de oude manier en dat wordt een
probleem. We kunnen bijvoorbeeld nog wel
SPEAKERSACADEMY.NL 37