ACADEMY Magazine 2024

COLUMN
Drs. Arend Jan Boekestijn
Terugverlangen
naar de 19e eeuw
Fotografie © Connor Clerx
“De oorlog in Oekraïne gaat in 2024 zijn derde jaar in
en het eind van het bloedvergieten is nog niet in zicht.
Israël en Hamas zijn in 2023 opnieuw slaags geraakt
en boven Taiwan hangt al jaren de dreiging van
Chinees militair ingrijpen. Je vraagt je in gemoede af:
wat heeft de 21ste eeuw nog meer voor ons in petto?
Wordt die uiteindelijk net zo bloedig als de 18e en
20ste eeuw – of kan de geschiedenis toch nog een
andere wending nemen? De 19e eeuw was, opvallend
genoeg, relatief vreedzaam.
Hoe kon dat? We weten uit de geschiedenis dat de mate
van vreedzaamheid afhangt van een aantal factoren. Als
staten elkaar in evenwicht houden is het riskant om een
oorlog te beginnen. In de 19e eeuw waren de grootmachten
van weleer – het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk,
Rusland, Pruisen en Oostenrijk – duidelijk aan elkaar
gewaagd. Dat maakte oorlog voeren risicovol, zo realiseerden
zij zich, en daarom deden de vijf hun best de
stabiliteit te handhaven.
Zo zijn er meer factoren die het verschil tussen oorlog en
vrede kunnen betekenen. Omdat er in de multipolaire 19e
eeuw steeds nieuwe allianties mogelijk waren tussen de
grootmachten was het makkelijker het machtsevenwicht
tussen de vijf te bewaren zonder een wapenwedloop te
hoeven beginnen, zoals in de bipolaire Koude Oorlog,
toen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie tegenover
elkaar stonden.
Kwaliteit van leiders
De legitimiteit van de bestaande orde speelt ook een rol.
Als die hoog is, als de grootmachten de bestaande orde
willen behouden, draagt dat bij aan de stabiliteit. De
kwaliteit van leiders was in de 19e eeuw misschien wel
doorslaggevend. Om er één te noemen: De Oostenrijkse
minister van buitenlandse zaken, Klemens Von Metternich
(1773-1859) was een groot staatsman. Hij slaagde erin het
Franse revanchisme na het verlies van de Napoleontische
oorlogen te beteugelen door niet te kiezen voor wraak,
maar Frankrijk zijn grenzen van 1792 te gunnen. Hij
wist ook de ongedurige tsaar Alexander I (1777-
1825), die droomde van warme zeehavens voor het
Russische rijk, in te tomen.
Voldoet de 21ste eeuw aan de criteria die in de 19e
eeuw bloedige oorlogen wisten te voorkomen? Het
lijkt er niet op. Het machtsevenwicht wordt ondergraven
door de duizelingwekkende opkomst van China.
Die ging deze eeuw niet alleen gepaard met hoge
economische groei maar ook met razendsnel
gestegen defensie-uitgaven.
De wereldorde is net als in de 19e eeuw opnieuw
multipolair, maar van soepel wisselende allianties om
het evenwicht te bewaren is geen sprake. Het
systeem is niet stabiel. China, Rusland en Iran,
stilzwijgend gesteund door de ‘Global South’, achten
de huidige orde waarin het Westen nog altijd dominant
is niet legitiem en willen deze omverwerpen.
En dan is er nog die andere kwestie, de kwaliteit van
de leiders. De Russische minister van buitenlandse
zaken Lavrov is nou niet bepaald de
reïncarnatie van Klemens von
Metternich. Xi Jinping heeft enkel
oog voor zijn eigen belang. En in de
Verenigde Staten dient Trump zich
alweer aan. Je gaat er bijna van
terugverlangen naar de 19e eeuw.”
PROFIEL
Onderwerpen
Filosofie, Geschiedenis en Religie, Geopolitiek, Mens
en Samenleving, Politiek en Overheid, Wetenschap
en Onderzoek
SPEAKERSACADEMY.NL 65