Yûnus'ta Hak ve Halk Sevgisi 'nin yayın hakları ... - Eskişehir Valiliği

YÛNUS’TA HAK ve HALK SEVGİSİYÛNUS’TA HAK ve HALK SEVGİSİinsancılık demek olup, insanlık sevgisini, insanın yüceliğini en büyükgaye sayan felsefî akım diye târif edilebilir. Hümanizmin Avrupa’daRönesansla ortaya çıktığı kabul edilir.“İnsana dönüşü, insanı değer ölçüsü olarak alışı, insanlığainanışı ifâde eden Hümanizma akımının Ortaçağın sonlarındanbaşlayarak Avrupa’da ortaya çıktığı pek yaygın bir kanâattir. Bu,Doğu tefekküründen ve İslâm düşüncesindeki gelişmelerden habersizolmanın ürünüdür. Çünkü Avrupa’da Hümanizma başlarken Doğu’da,İslâm dünyâsında dört başı mâmur bir Hümanizma, çok daha öncekiyüzyıllardan kalkıp gelerek kemâl mertebesine ulaşmış bulunuyordu.” 102Bir Batılı araştırıcı böyle diyor ve ilâve ediyor: Kökleri tâ eskiYunan’a kadar giden bir târih ve insan felsefesi, XIII. yüzyıldaAnadolu’da Mevlânâ ve Yûnus’la senteze ulaşır. Moğol istîlâsıve çeşitli sıkıntılar içinde ezilmiş ve horlanmış Anadolu insanınınbekleyişine bu iki büyük şahsiyet cevap verir, ümit ve özlemlerinişavklandırır. Bu sentezin fikrî temeli tasavvufta yatmaktadır. Tasavvufbir yerde insana güvenme, insana inanma ve insanı yüceltmedir.Tasavvuf bir fantezi değil, «pratik» değeri olan bir sistemdir. Tasavvufgerçek bir hümanizmanın, yâni insanı kurtarmayla yetinmeyip, dahaâdil ve daha güzel bir dünyâ kurmaya yönelecek bir çabanın bütün fikrîtemellerini kendinde taşımaktadır.Şüphesiz bunlar doğru tesbitlerdir. Hümanizm “insancılık” demeksebunun en âlâsı İslâm tasavvuf düşüncesi içinde bulunmaktadır. İkincibölümün hemen başında “İnsanın Değeri” başlığı altında bu hususubelirtmeye çalıştık.Gelelim Yûnus hümanist midir, sorusuna: “Allah’ın en mükemmeleseri saydığı için insanı seven ve yücelten, bu dünyada insanı en azizvarlık bilen, onun olduğu yerde kalmayıp daha da yükselmesini veAllah›la biliş tutmasını isteyen, insana hoşgörüyle yaklaşan, insanlarlamünâsebetinde menfaatsiz, öfkesiz, ihtirassız ve sevgi dolu olan,kendini gönüller yapmakla görevli sayan, Hak’tan inen şerbetin verdiği102Irène Mélikoff, “Batı Humanizması Karşısında Mevlânâ’nın Hümanizması”,(Mevlâna, Bildiriler) içinde, s. 64-65, Konya 1983.ferahlıkla herkese barış çağrısında bulunan” anlamında olmak şartıylabu sorunun cevabı “evet” olacaktır. 103Ne var ki burada bir kavram kargaşasına dikkati çekmek gerekir.“Yûnus hümanisttir” veyâ “Hayır hümanist değildir” diyen her ikizümrenin de haklı ve haksız olduğu taraflar vardır. Bunu daha iyianlatabilmek için, Batı’da hümanizmin geçirdiği safhalara ve bu aradavuku bulan mânâ kaymalarına göz atmak îcap ediyor.Hümanizmin ilk mânâsı Rönesans’la birlikte, eski Yunan veLâtin kaynaklarına dönüşü ifâde eder. Orta çağ boyunca doğmatizm,Hıristiyan taassubu, kilise baskısı, engizisyon, kölelik düzeni gibiolumsuz şartlar altında asırlarca bunalan Avrupalılar, tesellîyi veinsana yönelmenin yolunu adı geçen kaynaklara dönüşte buldular.Avrupalılar için bu hareketin birbirine bağlı iki sebebi vardır:1. Bu kaynaklar gerçekten insânî değerler bakımından zengin vegelişmiş bir felsefe, fikir ve sanat muhtevâsına sâhipti.2. Onları tanıtarak kendi cemiyetlerindeki çarpıklığı düzeltmekistiyorlardı. Esâsen bu iki kaynak ve bir de Hıristiyanlık Avrupa kültürve medeniyetinin temelleri kabul edilir.Zaman içinde kelimenin asıl mânâsı olan “insancılık” ön plânaçıkmıştır. Fakat ilk anlam daimâ saklı kalmış, insânî değer deyince,yalnız ve öncelikle eski Yunan ve Lâtin’e dayanan Avrupa’nın insânîdeğeri akla gelir olmuştur. Bu durum hümanizmin ilk açmazıdır.Hümanizm Avrupa’da hürriyet, eşitlik, kardeşlik parolasınınyaygınlaşması ve insan haklarının öneminin herkes tarafındanbenimsenmesinde müsbet rol oynamıştır. Fakat bundan sonra aynıolumlu çizginin devam ettiği söylenemez.Kendi ülkesinde insancılığı tatbik eden Batılının, diğer ülkelerdetaklitçiliği ve uyduluğu özendirdiği görülür. Böylece, içeride uyanış içinvâsıta olan Hümanizm, dışarıda uyutma aracı olarak kullanılır. İçeridemillî birlik ve kültürlerini kuran Batılılar, başka ülkelerde bilerek103Krş. Sevgi-Ayvaz Gökdemir, Yûnus Emre Güldeste, Hayat ve Şahsiyeti bölümü,Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1990.140141