Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
amach rodziny rozproszonej).<br />
Orientacja życiowa była prorodzinna,<br />
lecz obowiązywał priorytet gospodarstwa<br />
rolnego, któremu rodzina<br />
była obowiązana służyć i podporządkowywać<br />
swoje cele indywidualne.<br />
W wyniku procesów dezorganizacji<br />
i indywidualizacji ta postawa<br />
solidarnościowa i prorodzinna<br />
orientacja życiowa uległy osłabieniu.<br />
Wspólnota pracy, jaką tworzyła<br />
tradycyjna rodzina chłopska,<br />
została naruszona m.in. poprzez<br />
podjęcie zarobkowania pozarolniczego.<br />
Pełna identyfikacja rodziny i<br />
gospodarstwa uległa<br />
rozluźnieniu.<br />
W<br />
model u wsi<br />
znacznemu<br />
tradycyjnej<br />
gospodarstwo rolne wyznaczało<br />
losy i drogi życia<br />
całej rodziny i wszystkich jej członków.<br />
Natomiast gospodarstwo domowe<br />
służyło przede wszystkim dla<br />
zaspokojenia potrzeb warsztatu<br />
produkcyjnego. Główne przeobrażenia,<br />
jakie zachodzą w fundamentalnej<br />
triadzie aksjologii chłopskiej<br />
polegają na tym, że ziemia i gospodarstwo<br />
stają się wartościami zinstrumentalizowanymi.<br />
Na czoło wysuwa<br />
się nie tylko rodzina, lecz<br />
również jej poszczególni członkowie:<br />
ich zainteresowania, predyspozycje,<br />
zamiłowania, kierunki<br />
aspiracji i celów życiowych itp. Ziemia<br />
i gospodarstwo zostają podporządkowane<br />
rodzinie i poszczególnym<br />
jej członkom. Dowartościowaniu<br />
uległo gospodarstwo domowe<br />
poprzez jego autonomizację<br />
względem gospodarstwa rolnego,<br />
co ma swój wyraz m.in. w trosce o<br />
dom, warunki mieszkaniowe, żywienie,<br />
odpoczynek itp.<br />
Te przeobrażenia w chłopskim<br />
mikrokosmosie można również<br />
śledzić na płaszczyźnie relacji<br />
między wartościami produkcyjnymi<br />
(praca, zawód i dochód) a konsumpcyjnymi<br />
(standard materialny,<br />
czas wolny itp.). W przeszłości akcent<br />
padał na pierwszy rodzaj<br />
wartości. Kierunek ewolucji natomiast<br />
polega na dowartościowaniu<br />
konsumpcji i jej autonomizacji.<br />
Znajduje to swój wyraz w stosunku<br />
do czasu wolnego. Nie występował<br />
on we wsi tradycyjnej jako samoistna<br />
kategoria aksjologiczna, co nie<br />
oznaczało bynajmniej, że rodziny<br />
chłopskie pracowały bez przerwy.<br />
Czas wolny od pracy był natomiast<br />
stanem dyspozycyjnej gotowości<br />
świadczenia pracy w gospodarstwie,<br />
jeżeli zaszła potrzeba, niezależnie<br />
od woli czy chęci poszczególnych<br />
członków rodziny. Współcześnie<br />
nierzadko funkcjonuje czas wolny<br />
jako wartość autonomiczna i pożądana,<br />
zwłaszcza wśród młodszego<br />
pokolenia. Podstawowym i uniwersalnym<br />
kryterium wartości, zarówno<br />
produkcyjnych, jak i konsumpcyjnych,<br />
stał się dochód i pieniądz,<br />
zapewniający m.in. realizację wartości<br />
konsumpcyjnych. Pieniądz wyparł<br />
z tej roli pracę jako czynność i<br />
jako wartość-normę pracowitości.<br />
Specjalizacja produkcji i techniczne<br />
uzbrojenie pracy pozwalają na<br />
względnie wysoki standard materialny<br />
rodzin oraz na aspiracje w kierunku<br />
realizacji miejskich wzorów<br />
spędzania czasu wolnego.<br />
Wartości środowiskowe można<br />
rozważać na pięciu płaszczyznach:<br />
wspólnotowości lokalnej i obcości;<br />
jednostki w lokalnym systemie społecznym;<br />
sąsiedztwa i solidarności;<br />
tradycji, etosu i stylu życia; oraz indywidualizacji<br />
i <strong>pl</strong>uralizmu społecznego<br />
(rozdział V).<br />
Jedną z istotnych cech chłopstwa<br />
jako klasy i rolnictwa jako zawodu<br />
jest jego zasiedziałość, mająca swoje<br />
źródło w specyfice warsztatu pracy i<br />
niezbędności ziemi jako czynnika<br />
produkcji. Gospodarka tradycyjna,<br />
cechująca się znaczną autarkią, naturalnym<br />
rynkiem wymiennym oraz<br />
brakiem uczestnictwa w kulturze<br />
symbolicznej, była czynnikiem stabilizującym<br />
i pogłębiającym izolację<br />
wsi. Powodowało to istotne<br />
skutki dla społecznego systemu wsi.<br />
Polegały one na podobieństwie losów,<br />
miejsca życia, pracy, aspiracji i<br />
systemu wartości. Niezależnie od<br />
pokoleń, ceniono te same wartości<br />
i dążono do identycznych lub<br />
podobnych celów. Utrzymywała się<br />
wspólnota podstawowych norm i<br />
przekonań, która scalała wieś i<br />
funkcjonalny system, mimo jej<br />
rozwarstwienia społecznego i zawodowego.<br />
Wspólne terytorium stanowiło<br />
naturalną bazę dla życia wsi niezależnie<br />
od czynników jej stratyfikacji.<br />
W izolowanych wspólnotach<br />
wiejskich istniała pewna jednolitość<br />
kulturowa, zwłaszcza w zakresie wytworów<br />
niematerialnych. Powstawały<br />
wspólne cechy obyczajowe,<br />
gwarowo-językowe i inne, które stanowiły<br />
jedną z płaszczyzn poczucia<br />
odrębności. Nie powodowało to<br />
nadmiernych trudności w wymiarze<br />
ponadlokalnym, gdyż zróżnicowania<br />
były zazwyczaj nieznaczne.<br />
Własnych, specyficznych form kulturowych<br />
przestrzegała społeczność<br />
lokalna, gdyż stanowiły one podstawę<br />
identyfikacji w stosunku do<br />
"orbi exterioris".<br />
Zamknięty system społeczny<br />
wytwarzał własną specyficzną<br />
kulturę, rządzącą się wewnętrznymi<br />
prawami trwania i rozwoju.<br />
Tylko część tej kultury była<br />
równocześnie własnością świata "zewnętrznego",<br />
pozostałe natomiast<br />
elementy były oryginalne i, w zasadzie,<br />
niepowtarzalne. Czynnikiem<br />
stabilizującym było poczucie własnej<br />
odrębności oraz grupowej wartości.<br />
Za tym szło wartościowanie na<br />
świat własny: znany i dobry, oraz<br />
"obcy": nieznany, a przez to groźny,<br />
a być może - zły. Ten zespół wyobrażeń<br />
można określić jako mit grupowej<br />
wartości. Został on wytworzony<br />
poprzez potrójną izolację wsi<br />
(poziomą, pionową oraz świadomościową).<br />
Zespół własnych wartości podstawowych<br />
tworzyła ziemia i praca w<br />
gospodarstwie. Drugim istotnym<br />
zespołem wartości była lokalność i<br />
swojskość, w której przejawiały się<br />
najgłębsze cechy kulturowe. Znikomy<br />
był wymiar instytucjonalny<br />
życia społeczności lokalnej. Dwór,<br />
parafia i urząd normowały raczej<br />
wartości odświętne niż codzienne.<br />
Ten stan rzeczy zmieniła dopiero<br />
spółdzielczość i oświata, które na<br />
szerszą skalę weszły do wsi w następnym<br />
okresie.<br />
W miarę wchodzenia wsi w orbitę<br />
wpływę ponadlokalnego systemu<br />
ekonomicznego i społeczności narodowo-państwowej,<br />
zanikała izolacja<br />
społeczna wsi. Jednak proces<br />
odchodzenia od lokalności na rzecz<br />
wartości ponadlokalnych, narodowych<br />
i uniwersalnych nie zakończył<br />
się do II wojny światowej. Okres<br />
dwudziestolecia międzywojennego<br />
zazwyczaj bywa charakteryzowany<br />
jako czas względnej równowagi<br />
między czynnikami endo- i egzogennymi<br />
w życiu wsi, podczas gdy<br />
wcześniej dominowały endogeniczne.<br />
Masowe ruchy ludnościowe w latach<br />
powojennych (repatriacja, zasiedlanie<br />
ziem odzyskanych, migracja<br />
do miast) spowodowały<br />
dalsze zacieranie granic wiejskiej<br />
lokalności i wzmocniły procesy<br />
unifikacyjne w skali społeczeństwa<br />
globalnego. Wieś znalazła się w orbicie<br />
silnego oddziaływania "orbi<br />
exterioris". Zacierają się już nie tylko<br />
granice lokalności, lecz również<br />
zmniejsza się wartość poczucia od-<br />
10
Change language