Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

Rolę wartości narodowych i patriotycznych
w chłopskim systemie
wartości wzmocnił okres wojny i
okupacji. Dwudziestolecie międzywojenne
było doskonałą szkołą patriotyzmu
i postaw prospołecznych.
Wzrost poczucia tożsamości oraz
ugruntowanie podmiotowości chłopa
przyczyniły się do tego, że obronę
państwa i narodu traktowano
jako podstawowy obowiązek.
Powojenne rewolucyjne przeobrażenia
społeczne i gospodarcze
cieszyły się uznaniem wsi, podobnie jak
kurs na uprzemysłowienie kraju, likwidujący
przeludnienie agrarne.
Chłopi nie mogli jednak akceptować
kursu na kolektywizację, który uderzał
nie tylko w ich podstawy ekonomiczne,
lecz również w centralne punkty ich aksjologii.
W odczuciu mieszkańców wsi
sojusz robotniczo-chłopski, po którym
tyle sobie obiecywano, stał się czczą formułą,
a reprezentacja polityczna wsi -
iluzoryczna.
Naderwany kredyt zaufania chłopa
do władzy z trudem dało się
okresowo regenerować po 1956 r.
Pełne zaufanie jednak nigdy już nie
wróciło wobec kryptokolektywizacyjnych
zamierzeń władzy, Poczucie
obcości w stosunku do władzy, a być
może i do państwa, zrodziło się
przede wszystkim z niepewności
jutra rolnictwa rodzinnego. Samorządność
wsi oraz ludowy ruch polityczny
i gospodarczy zostały - jak
dotychczas - bezpowrotnie zlikwidowane
w końcu lat czterdziestych. Do
autentycznej reprezentacji politycznej
nadal jest daleko, a kryzysowi
ekonomicznemu nie widać końca...
Tym niemniej w okresie powojennym
dokonało się całkowite
włączenie klasy chłopskiej w system
wartości narodowych i państwowych,
czy szerzej - ponadlokalnych.
Ma to swoje odzwierciedlenie m.in.
w strukturze aspiracji życiowych i
pożądanych wzorach sukcesu.
W
odniesieniu
do uniwersalnych
wartości kultury również
można wyróżnić kilka
płaszczyzn: religijność i moralność;
doświadczenie społeczne, wiedza i
wykształcenie; wreszcie aspiracje do
wartości kultury uniwersalnej. Autor
wyróżnia dwa rodzaje wartości
uniwersalnych: takie, które są
niezależne od stopnia rozwoju cywilizacyjno-kulturowego,
wynikające
z kondycji ludzkiej egzystencji
(np. zdrowie, życie, sfera sacrum,
system normatywny). Drugi natomiast
rodzaj zależy od poziomu rozwoju
społecznego (np. wykształcenie,
wiedza profesjonalna, udział
w życiu kulturalnym itp.).
Omawiając religijność i moralność
chłopską można dokonać
przeglądu literatury pod kątem typologii
religijności ludowej oraz
śledzić kierunki jej przeobrażeń. W
wymiarze współczesnym również
można mówić o cechach charakterystycznych
religijności w środowiskach
wiejskich (silne globalne
wyznanie wiary, związek wyznawanej
religii z przyrodą, rytualizm,
rozwinięty kult Maryi i świętych,
sensualizm, antropomorfizm i in.).
Upowszechnia się jednak na wsi potrzeba
autentycznego przeżywania
sacrum i indywidualnego dochodzenia
do wiary (nie tylko jako
depozytu ojców) oraz konsekwencyjny
typ postaw religijnych, chociaż
nadal przeważają katolicy tradycyjni.
Startowi to m.in. wynik procesów
indywidualizacyjnych i aspiracji
do podmiotowości nie tylko w
życiu społecznym, lecz również w
wymiarze transcendentalnym.
Istotne przeobrażenia chłopskiego
systemu aksjologicznego dokonały
się również w odniesieniu do
doświadczenia i umiejętności, jakich
wymaga prowadzenie gospodarstwa,
i do wykształcenia. Pierwsze
z tych wartości były związane z
tradycją. Internalizowały się one w
trakcie naturalnego wychowania
przez pracę i dzięki rodzinnej inicjacji
zawodowej. Natomiast ten
drugi system wszedł w ukształtowane
struktury społeczno-kulturowe
wsi, które kwestionowały jego
potrzebę w życiu i pracy wsi. Stopniowo
jednak te wartości "zewnętrzne"
zdobywały sobie coraz większą
akceptację, aby z czasem stać się
niezbędnymi nie tylko do aspiracji
pozarolniczych, lecz również do
życia na wsi i prowadzenia gospodarstwa.
W niektórych specjalistycznych
podkategoriach zawodowych
nastąpiło odwrócenie dotychczasowej
rangi tych dwóch systemów
wartości: bardziej cenione i przydatne
są te, które pochodzą z wiedzy
szkolnej i książkowej, niż wyniesione
z domu w drodze doświadczenia
i praktycznej nauki zawodu. Współcześnie
każdy rolnik przyznaje, że
do wykonywania jego zawodu
niezbędna jest wiedza i wykształcenie,
a nie tylko tradycja i doświadczenie.
Aspiracjom do wartości kultury
uniwersalnej towarzyszą podobne
prawidłowości. Tradycyjne chłopskie
wartości kulturowe były wyznaczane
cechami lokalności i swojskości. Aspiracje
do wartości kultury uniwersalnej
pojawiły się wraz z procesem
wchodzenia wsi w system narodowo-
-państwowy. Rozbudzenie potrzeb i
aspiracji w tej dziedzinie nastąpiło
najpierw u młodzieży szkolnej, a
stopniowo rozszerzało się na wszystkie
generacje wsi. Były one jednym z
głównych zainteresowań ruchu młodochłopskiego
lat trzydziestych. Istotny
wpływ na te zainteresowania miała
chłopska ciekawość świata "zewnętrznego"
oraz indywidualizacja zainteresowań
i aspiracji religijnych. Ich
zaspokojenie było możliwe nie tylko
dzięki Kościołowi, jak w poprzednich
epokach, lecz również dzięki dotarciu
na wieś sztuki czytania i pisania, a
co za tym idzie - słowa drukowanego.
W okresie międzywojennym wszedł
nowy nośnik informacji ze świata "zewnętrznego"
- radio, a w ostatnim
pokoleniu - telewizja. Wejście ich i
zdobycie sobie miejsca na wsi
stanowiło początek umasowienia kultury.
Podobnie jak w odniesieniu do
kształcenia i czytelnictwa, o aspiracjach
do wartości kultury uniwersalnej
decydują głównie względy pragmatyczne
i utylitarne, rzadziej poznawcze,
emocjonalne i towarzyskie.
współczesnym, szerokim
i masowym
We
dostępie chłopstwa do
wartości kultury uniwersalnej, przeważa
jednak bierność i powierzchowność
odbioru. Aktywne uczestnictwo
w lokalnym i ponadlokalnym
życiu kulturalnym występuje
tylko sporadycznie. "Konsumpcja"
kulturalna dokonuje się głównie na
płaszczyźnie rodzinno-domowej,
rzadziej rodzinno-sąsiedzkiej. Stopień
rozbudzenia aspiracji do wartości
kultury uniwersalnej nadal jest
znikomy.
Jednakże wieś ze środowiska homogeniczngo
i zamkniętego w przeszłości,
posiadającego własny samowystarczalny
świat wartości, stała
się miejscem zamieszkania i pracy
licznych kategorii społeczno-zawodowych.
Prowadzi to do pluralizmu
stylów życia, wzorów zachowań i
- oczywiście - systemów wartości.
Mimo wszelkie braki, można mówić
o awansie kulturowym współczesnej
wsi polskiej.
Józef Styk, Ewolucja chłopskiego systemu
wartości. Analiza historyczno-socjologiczna.
Lublin, UMCS 1988, ss. 313, nakład 100
egz. Mały offset z maszynopisu autora. Praca
stanowiła podstawę przewodu habilitacyjnego
na Wydziale Filozoficzno-Historycznym
UJ.
15