Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

iRCHIWUM FOLKLORU • ARCHIWUM FOLKLORU
LUCYNA I JAN ADAMOWSCY
« OPOWIEŚCI
WIELKANOCNE
W
polskiej kulturze ludowej Są dwa zasadnicze zagadnienia, gdzie duszyczki siadają.
drugim, obok cyklu zimowego
(Boże Narodzenie i wskazuje udostępniany materiał. Otwórzcie sie niebiosa,
na które w naszym przekonaniu
Nowy Rok), okresem obrosłym w
różnego rodzaju obrzędy, zwyczaje i
wierzenia jest czas przesilenia wiosennego.
W tradycji chrześcijańskiej
łączy się on ze świętami wielkanocnymi.
Dokumentacja i rozpoznanie
obrzędów i zwyczajów cyklu wiosennego
jest wszakże nie tak pełne. A
przecież są one równie bogate i kulturowo
interesujące, co staramy się
pokazać (chociaż w skromnym wymiarze)
na przykładzie materiałów
zebranych na obszarze województwa
lubelskiego.
Kwestia pierwsza to związek zwyczajów
i obrzędów wielkanocnych z
okresem Bożego Narodzenia i Nowego
Roku. Związek tej ujawnia się
na kilku poziomach.
1) W tradycji ludowej obrzędy
obu czasów mają wspólną nazwę,
odwołują się do słowa kolęda - stąd w
Borkowie kolędnikami nazywa się
grupę chłopców chodzących po dyngusie,
a w Osinach kolęda oznacza to,
co dziewczęta dostają do koszyka za
odśpiewanie pieśni gaikowej.
niesiem krewkę Chrystusa.
Niebiosa się otworzyły,
duszyczki się pokłoniły.
3) Jest także wyraźna zbieżność
funkcji tzw. chodzenia ze śpiewami w
okresie Bożego Narodzenia i Wielkanocy.
Sprowadza się to do obrzędowego
składania życzeń. Zakres
tych życzeń, tak jak w typowej kolędzie,
odpowiada pełnionej roli społeczno-kulturowej
(gospodarzowi -
dobrych plonów, pannie - wyjścia za
mąż itp.).
Przedstawiany materiał układa się
w ciąg wspomnień dotyczących
właśnie wszystkich najważniejszych
momentów wiążących się z okresem
wielkanocnym - od tzw. kusaków, a
więc czasu granicznego między
karnawałem a postem, począwszy i
na Przewodniej Niedzieli skończywszy.
W ten sposób publikacja (łącznie
z artykułem o symbolice jajka)
daje swojego rodzaju ogólny chociaż
skrócony, obraz ludowych zwyczajów
i wierzeń wielkanocnych z terenu
województwa lubelskiego.
Publikowane wspomnienia mają
charakter oryginalny, co potwierdzają
dołączone metryczki.
1. Kusa ki
2) Związek obrzędów zimowych i
wiosennych odnajdujemy również w
zakresie wykonywanych tekstów. W
Osmolicach jako pieśń śmigusową
wykonuje się utwór z motywem krwi
Chrystusa, którą zbierają aniołowie.
Jest tu wyraźna zbieżność z odpowiednimi
fragmentami pieśni szczodraczych,
co ukazuje jeden z przykładów
zaczerpnięty ze zbioru Kolędowanie
na Lubelszczyźnie (Wrocław
1966, s. 57-58):
Przybieżeli anieli,
z niego krewke zabrali
i ponieśli do raju,
W publikowanym materiale w
sposób wyrazisty uwidacznia się również
zapoznana problematyka związków
kultury ludowej i religii czyli
kwestia tzw. pobożności ludowej.
Związki te dają się opisać w dwu perspektywach:
1) jako nadkładanie się na tradycyjną
kulturę interpretacji o charakterze
religijnym (por. drukowaną
opowieść o powstaniu chrzanu - z
Kol. Zawieprzyce);
2) jako domowa liturgia, a więc
nieoficjalne, domowe sposoby spełniania
kultu.
2. Kusakowe zabawy
Informator: Janina Bartnik (1. 71) z Pałecznicy, gmina
Lubartów; nagranie styczeń 1992 r.
Kolonii Zawieprzyce i tam stale zamieszkuje; materiał z
Informator: Edwarda Kowalczyk ur. w 1925 r. w
ręcznego zapisu informatorki 1992 r.
I Jak juz post sie miałzacynać, to było we wtorek, sły panny do
kościoła. A jak z kościoła wysły, to chłopaki przycepiały a to W kusaki robiono zabawy tak zwane ostatki. Na zabawie
śledzia, a to jakie klocki. Mówili, że które pannę chłopaki przyczepiano nie
wydmuchy z jajek, różne koteljony. Kawalery pannom,
a panny kawalerom - za kare, że sie nie ożenił i
wwważajo toji nie przycepiu.
Te klocki to były takie wystrugane, to lalki sobie takie porobiły zmarnował zapusty, bo dawniej młodzi przeważnie w zapusty
z drewna. Mówiły: nie chciałaś chłopaka, to mij klocka. Takie sie pobierali. Ja sama też w zapusty sie ożeniłam.
byk przysłowie.
Na zapusty śpiewano:
i A nie, to śledzia całego, a jak nie to głowę ze śledzia, a nie, Oj, ty zapuście laboga,
to zjad śledzia, a tyko te kości przycepił.
nie odchodź od nas złowrogo.
Tera to wszystko zginęło. A jeszcze po wyzwoleniu, to jeszcze A ja se pójdę, zalize
to było.
i do Zosieńki zalize,
73