Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

ZOFIA CIEŚLA-REINFUSSOWA
gBj^ Listy ^^ti
"Babci Gnojek"
Przeglądając dawną literaturę etnograficzną
natrafiłam na rymowane listy wiejskie,
pochodzące z końcowych lat XIX w., a
publikowane na początku obecnego stulecia
przez Szymona Goneta 1 i Seweryna Udzielę 2 .
Uświadomiło mi to, że może ciekawym będzie,
iż podobne listy dostawałam w latach siedemdziesiątych,
czyli przeszło pół wieku później od
publikowanych przez wyżej wymienionych autorów.
Widać stąd, że tradycja listów wierszowanych
na wsi nie zaginęła, a czy ona dziś jeszcze
żyje trudno na to odpowiedzieć. Jest to pytanie
dla badacza tego zagadnienia.
Listy, jakie są w moim posiadaniu, to oryginalne i
ciekawe przykłady pisane przez kobietę wiejską Marię
Gnojek, zamieszkałą w Stanisławowie Dolnym, wsi
położonej niedaleko Kalwarii Zebrzydowskiej. Z tych
okolic pochodzą również listy publikowane przez Sz.
Goneta i S. Udzielę.
Powtarzają się tu dawne powiaty: wadowicki, żywiecki,
zaś publikowane przez Władysława Kosińskiego 3 to region
krakowski: powiat podgórski i wsie położone na
północny wschód od Krakowa ( Kościelniki, Ruszczą i
inne).
Z Marią Gnojek, a raczej "babcią Gnojek", bo tak ją
wszyscy nazywali, zetknęłam się w szpitalu w 1965 r. Maria
Gnojek miałajuż wówczas 75 lat. Leżałyśmy obok siebie
na wspólnej sali. Sąsiedztwo łóżek spowodowało, że
zawiązała się między nami sympatia, dużo rozmawiałyśmy
i wspólnie przeżywałyśmy nasze troski i cierpienia.
Po powrocie ze szpitala do domu znajomość się nie
urwała. "Babcia" co pewien czas pisała do mnie listy
donosząc w nich o swoich kłopotach. Tych listów
zebrało się kilka. Są to albo pojedyncze kartki wyrwane z
zeszytu szkolnego, albo kartka kancelaryjnego, białego
papieru złożonego na pół.
Forma zewnętrzna tych listów jest analogiczna do
tych, jakie znam z literatury. Autorka pisze obustronnie
od jednego brzegu kartki do drugiego, względnie do
załamania, nie robiąc żadnych przerw ani akapitów.
Pisze ciągle jedną myśl za drugą i choć listy są wierszowane
nie zwraca na to uwagi, aby rym stanowił koniec
wiersza.
Interpunkcji brak prawie zupełnie. W całym liście
spotyka się np. 2 kropki, a czasem tylko jeden przecinek.
Ten brak interpunkcji powoduje, że nieraz
trudno zrozumieć sens zdania. Brak także dużych liter,
które występują w listach zupełnie przypadkowo i
bez jakiejkolwiek logiki czy konsekwencji. Raz, dane
słowo napisane jest przez dużą literę, drugim - to samo
przez małą, przy czym w obu wypadkach stosowanie
dużej czy małej litery jest nieuzasadnione. Stale i konsekwentnie
używa autorka dużej litery zwracając się do
mnie per "Pani", "Panią" itd. Z innych słów pisanych
dużą literą, a występujących w środku zdania, należy
wymienić takie słowa jak "Amen", "Niebo", "Anioł",
"Kukułka" itd.
Autorka pisze właściwie językiem potocznym, nie
wtrąca jednak żadnych wyrażeń gwarowych. Język jest
poprawny, tylko wiele do życzenia pozostawia ortografia.
Nie odróżnia "h" od "ch", a właściwie wszystko pisze
przez samo "h" np."kohana", "whodzę" itd. Ma to
miejsce we wszystkich listach. Wielkie trudności sprawia
jej dobre zastosowanie "ż" i "rz" oraz "ó" i "u" czy "s" i
"z". Te ostatnie często, jeśli znajdują się na początku.
słowa, raz pisane są łącznie, innym razem "s" czy "z" są
od całego słowa oddzielone. W słowach złożonych z kilku
sylab pisze autorka czasem poszczególne sylaby oddzielnie.
Układ wewnętrzny listów zawsze jest taki sam i składa
się z trzech części, podobnie jak pisane są dawniej publikowane
listy wiejskie, to znaczy: 1) ze wstępu, 2)
właściwej części listu oraz 3) zakończenia.
Listy są albo w całości rymowane, albo tylko ich
początek i zakończenie. Listy są z reguły bez nagłówka,
czasem zastępuje go nazwa wsi "Stanisław Dolny" i dalej
data. Potem list zaczyna się od nowej linii, pierwsze
słowo zwykle z dużej litery, ale to nie jest regułą
Najczęściej rymowane są początki listów. Są one
podobne do publikowanych dawniej. Dla wygody
czytelnika cytując teksty listów "Babci Gnojek" nie piszę
ich tak jak ona, tzn. w sposób ciągły, ale w układzie
wierszowanym, zachowując przy tym dokładnie interpunkcję
i ortografię.
O to jeden początek listu, który dość często powtarza
się choć z pewnymi wariantami:
"Przyleciał słowiczek
na mój stoliczek
i tak mi zaśpiewał
ze do Pani liścik pisać mam
przyleciała Kukółeczką
do mego okieneczka
i tak mi zakukała
żebym do Pani
liścik napisała
i tak sobie myślę i myślę
kiedy ja ten liścik
o Pani wyśle
pisze ten liścik
serce mi się kraje
bo bez Pani
smutno mi się zdaje..."
78