Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

stępu społeczno-gospodarczego i
modernizacji. W wyniku ich działania
zaczęły odżywać więzi solidarnościowe,
wciągając coraz więcej
jednostek i realizując coraz bardziej
złożone wspólne cele. W nowych
strukturach i ruchach organizacyjnych
szczególnie chętnie i masowo
uczestniczyła młodzież, która
wymagała jednak umiejętnego kierownictwa.
W charakterze patronów
i organizatorów ruchów młodzieżowych
wystąpiło głównie duchowieństwo,
nauczyciele oraz niektóre
organizacje i partie polityczne.
Z czasem wyłonili się liderzy
spośród samej młodzieży. Patronat
polityczny nad nią wiązał się raczej
z aspiracjami migracyjnymi jednostek,
a system przywilejów budził
wiele kontrowersji. Na tle sporów
powstały silne tendencje do autonomizacji
ruchu młodowiejskiego.
Jedną z jego istotnych cech było sięganie
do wartości ogólnospołecznych
i narodowych oraz propagowanie
ich we własnym środowisku.
W
okresie po II wojnie światowej
przeważyły wśród
młodzieży tendencje pozarolnicze,
a ziemia i wartości lokalne
zeszły na dalszy plan. Odsunęło to
na dalszą przyszłość procesy reintegracji
społeczności wiejskiej na
płaszczyźnie ponad lokalnej. Płaszczyzna
gminna stwarza wprawdzie
poczucie wspólnoty interesów oraz
wyznacza społeczne ramy ich realizacji,
do wspólnoty na płaszczyźnie
systemu wartości nie stwarza jednak
wystarczających przesłanek.
Wieś polska odeszła od zwartego,
homogenicznego i zamkniętego
systemu społeczno-kulturowego.
Przeobraziła się w zbiorowość bardziej
zindywidualizowaną i zdezintegrowaną,
luźniej niż w przeszłości
powiązaną więziami społecznymi.
Stała się bardziej pluralistyczna pod
względem systemu wartości i przypomina
przekrój globalnego społeczeństwa
polskiego.
Wartości ponadlokalne można
rozpatrywać na trzech poziomach:
udziału w życiu ponadlokalnym;
wartości klasowo-zawodowych oraz
wartości narodowo-państwowych.
Dziewiętnastowieczne reformy
uwłaszczeniowe, przeprowadzone w
różnym czasie dla poszczególnych
zaborów, zniesienie poddaństwa i
nadanie chłopom podstawowych
praw stworzyło ramy umożliwiające
partycypację w życiu narodu. Brak
własnego państwa stwarzał konieczność
ścisłego nieraz rozgraniczenia
interesu społecznego i narodowego
od państwowego.
Udział w życiu ponadlokalnym
dokonywał się początkowo poprzez
wychodźstwo wiejskie. W ślad za
nim poszły działania "oświeconych"
warstw społeczeństwa, zmierzające
do podniesienia wsi na wyższy poziom
i włączenia jej w życie narodu.
W tworzeniu ponadlokalnych struktur
organizacyjnych odwoływano
się do zasady solidarności, dobrze
chłopu znanej z własnej wsi i okolicy.
Szersza społeczność była dlań
aglomeracją grup pierwotnych, ale
sama taką grupą być nie mogła.
Należało chłopów wiązać w celowe
grupy ponadlokalne. Do tego jednak
byli niezbędni propagatorzy
środowiskowi. Włączanie wsi w szersze
układy społeczne w wymiarze instytucjonalnym
dokonywało się
głównie poprzez organizowanie kół
młodzieży wiejskiej oraz przynależność
do partii politycznych. Płaszczyzny
te stawały się ośrodkami
przeobrażeń wsi i chłopa, zespalały
go z narodem i przyczyniały się do
jej odrodzenia. Ujęcie własnej wsi w
szerszym kontekście kultury narodowej
nabierało w oczach młodzieży
istotnego znaczenia.
Wieś w okresie międzywojennym
była bardzo aktywna społecznie zarówno
na płaszczyźnie lokalnej, jak i
ponadlokalnej. Przedmiotem aspiracji
chłopów stały się wartości narodowe
i wartości warstwy. W pierwszych
latach powojennych rozwijała
się nadal ożywiona działalność organizacji
i instytucji obejmujących swoim
zasięgiem wieś. Spadek tego
ożywienia nastąpił w latach 1948-
1949, po ujednoliceniu politycznego
ruchu chłopskiego i młodzieżowego
oraz po rozpoczęciu kolektywizacji
rolnictwa. Odrodzenie
chłopskiego ruchu młodzieżowego
po Październiku było zbyt krótkotrwałe,
aby mogło przynieść istotne
zmiany.
Współcześnie bardzo nisko ocenia
się na wsi wartości działania
społecznego, zwłaszcza na szczeblu
ponadlokalnym. Dla większości
młodego pokolenia, a również dla
starszych, stanowią one wartość peryferyjną
w stosunku do orientacji
prorodzinnej i zawodowej koncepcji
życia. Działacze społeczni i
przywódcy lokalni rekrutują się
głównie spośród inteligencji wiejskiej.
Działanie społeczne natomiast
jest traktowane jako wartość
instrumentalna w stosunku do osobistych
i rodzinnych interesów i
preferencji, dającą możliwość szerszych
kontaktów społecznych, w tym
również ułatwiających zdobycie
wartości materialnych.
Sytuację klasowo-zawodową
chłopa polskiego można w
omawianym okresie rozważać
na płaszczyźnie profesjonalizacji
pracy i przechodzenia od kategorii
klasowej do zawodowej. Społeczny i
gospodarczy status chłopa, związany
z posiadaniem ziemi w takich
rozmiarach, aby z pomocą rodziny
mógł ją obrobić i by ona zapewniała
mu utrzymanie, wyznaczał dystanse
w stosunku do innych klas i
zawodów. Chłopa cechowała niechęć
i wrogość w stosunku do innych
klas, szczególnie w odniesieniu
do ziemiaństwa. Jego świat pracy
fizycznej powodował brak zrozumienia
dla wysiłków innego rodzaju.
Poczuciu dystansu społecznego w
stosunku do innych klas i zawodów
towarzyszyło poczucie własnej wartości,
które rosło wraz ze wzrostem
świadomości społecznej i narodowej.
Na przełomie wieków chłopi
już posiadają skrystalizowaną wizję
swej roli i znaczenia w narodzie. W
świadomości chłopa jego miejsce
społeczne wyznaczała antynomia
wsi i dworu (lokalnej kultury ustnej
i uniwersalnej kultury symbolicznej).
Z czasem ta antynomia została
zastąpiona przez opozycję wieś -
-miasto, która bardziej jest związana
z zawodowrą koncepcją życia.
W wyniku spłaszczenia struktury
społecznej po II wojnie światowej
ostatecznie została rozstrzygnięta
antynomia chłop - pan. Ale w to
miejsce coraz silniej była odczuwana
sprzeczność między miastem a
wsią. Chłop wraz ze swoim mikrokosmosem
znalazł się w bezpośrednich
relacjach z resztą struktury
społecznej i został poddany intensywnym
zabiegom inżynieryjnym ze
strony państwa. Najpierw otrzymał
ziemię z reformy rolnej, a w kilka
lat później chciano go pozbawić nie
tylko tej ziemi, lecz również własnej,
pochodzącej jeszcze z reform
uwłaszczeniowych. Konieczność
obrony rodzinnego władania ziemią
stała się przyczyną wzrostu świadomości
własnej klasy. Skuteczność
tej obrony oraz szok kolektywizacyjny
uświadomiły chłopom konieczność
silnych więzi klasowych w ramach
społeczeństwa globalnego.
Poczucie stałego pokrzywdzenia i
niepewności jutra spowodowało integrację
chłopstwa jako klasy oraz
13