Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

mienne i przednie, szyte z wełnianego pasiaka oraz tzw.
pstruchy, płachty granatowo-białe zarzucane przez
kobiety w chłodne dni na plecy. Również sama nazwa
"pstrucha", jest typowa dla Mazowsza i Wielkopolski.*
Zgromadzone w zbiorach Muzeum Lubelskiego ubiory
z Powiśla pochodzą w przeważającej mierze z Puławskiego
(Gołąb, Bochotnica, Góra Puławska, Garbów,
Miesiące, Osiny, Borysów, Bałtów, Żyrzyn, Żerdź, Zagrody,
Jaworów) oraz Opolskiego (Karczmiska, Wronów,
Ludwików, Rogów, Braciejowice, Kaliszany, Łopoczno,
Piotrawin). Stroje kraśnickie są skromniej prezentowane.
Strój kobiecy i to niekompletny zachował się jedynie
ze Święciechowa i Popowa. Ze stroju męskiego
posiadamy również tylko pojedyncze elementy: sukmanę,
kapelusz, pas i czapkę z Wilkołaza oraz kapelusze
ze Święciechowa i Popowa.
Część zachowanych eksponatów pochodzi ze zbiorów
przedwojennych, a głównie z kolekcji Muzeum Ziemi
Lubelskiej w Nałęczowie, działającego od 1906 r. W
roku 1921 zbiory nałęczowskie zostały przekazane do
Muzeum Lubelskiego w Lublinie. W czasie ostatniej wojny
światowej wiele cennych eksponatów zaginęło-. Powojenne
zakupy i przekazy wzbogaciły zbiór elementów
stroju z Powiśla, pomimo że niekorzystne położenie tych
terenów wzdłuż Wisły przyczyniło się do znacznego
zniszczenia miejscowej kultury podczas obydwu wojen
światowych.
Zgromadzone eksponaty pochodzą z okresu od II
połowy XIX wieku po lata powojenne, do roku 1969.
Najdłużej noszoną i wykonywaną częścią stroju była kobieca
zapaska z samodziałowego pasiaka.
Najstarszy opis stroju z Powiśla Lubelskiego cytowany
przez Oskara Kolberga 4 , pochodzący z Archiwum domowego...
Władysława Wójcickiego sporządzony został
przez Józefa Gluzińskiego i dotyczy połowy XIX wieku.
Wskazuje na to, że ubiór kobiet z okolic Puław już wówczas
wyróżniał się spośród innych: "różnią się jednak po
niektórych okolicach, jako to na Powiślu, około Nowej
Aleksandryi. Tam zamężne kobiety noszą porządne
spódnice bawełniane, białe w grube paski czerwone i
nieobcisłe gorsety: koszule mają z bielonego płótna..."
W początku XX wieku stroje na tym terenie, szczególnie
kobiece, odznaczały się dużą barwnością Świadczą
o tym zachowane eksponaty jak również dawne ilustracje.
O ich charakterze decydowało występowanie
samodziałowych pasiaków, z których szyte były zapaski
noszone na spódnicach i na ramionach.
Charakterystyka ubioru kobiecego
Koszule kobiece noszone w stroju świątecznym szyto z
bielonego płótna lnianego lub płótna bawełnianego
produkcji fabrycznej. Miały one krój przyramkowy,
marszczony. W okolicach Puław zdobiono je skromnie
na przyramkach (ramionach) i mankietach białą mereżką,
białą stębnówką oraz haftem czarno-czerwonym
lub niebiesko-czerwonym. Typową dla tych okolic jest
kosgnla z Borysowarwykonana przez wiejską krawcową w
rn)06 r. w Bałtowie. Była to koszula ślubna, noszona
później jeszcze do 1950 r. podczas różnych uroczystości.
Szyta jest ręcznie z białego płótna bawełnianego. Plecy i
przód w formie prostokątnych płatów połączone są na
ramionach przyramkami, a przy wszyciu w stojący kołnierzyk
- drobno splisowane. Długie, proste rękawy krojone
wraz z ćwikłami, przy ujęciu u dołu w mankiety są
również drobno plisowane. Przód koszuli posiada długie
rozcięcie wykończone plisami i zapinany jest na trzy
białe guziczki. Mankiety koszuli ozdobione są haftem
krzyżakowym czarno-czerwonym oraz białą mereżką i
stębnówką Przyramki zdobi biała mereżka i stębnówką.
Plisa na przodzie koszuli oraz stojący kołnierzyk obszyte
są białą, fabryczną koronką. Niekiedy kołnierzyk w
formie białej namarszczonej kryzy stanowi odrębną
część koszuli, prawdopodobnie dziewczęcej.
Analogiczny krój oraz zdobnictwo mają koszule
pochodzące ze Święciechowa w okolicy Kraśnika, wykonane
w końcu XIX wieku. Natomiast koszule z terenu
dawnego powiatu opolskiego wyróżniały się bogatszym
zdobnictwem. Haftem zdobione są w nich oprócz mankietów
również przyramki i przody. Zachowane w zbiorach
koszule z Rogo wa~~zdobi one są wielobarwnym
haftem krzyżykowym o ornamencie geometrycznym
albo haftem czerwono-czarnym lub niebiesko-czerwonym
o motywach roślinnych, wykonanych ściegiem
płaskim. Tego typu haft roślinny w kolorze czerwono-niebieskim
zanotowany został przez Janusza Świeżego
na koszuli kobiecej z Karczmisk.
Nie zachowały się niestety lniane spódnice, o których
pisze Józef Gluziński opisując strój kobiet noszony w
okolicach Puław w XIX wieku: "porządne bawełniane
białe w grube paski czerwone", ani te opisywane przez
Janusza Świeżego 8 : "spódnice lniane zdobione wyszyciem
tj. czarnym ściegiem biegnącym u dołu spódnicy i
szeroką falbanką", czy też zimowe spódnice wełniane,
tkane w "buraczane" pasy.
Zachowane w zbiorach muzeum spódnice odświętne,
noszone w początku XX stulecia, szyte były z wełen
produkcji fabrycznej, w spokojnych, ciemnych kolorach:
bordo, szary, zielony.
Spódnica z Borysowa wykonana z cienkiej sukienkowej
tkaniny wełnianej w kolorze bordowym szyta była
przez wiejską krawcową w 1906 r., a noszono ją od święta
do roku 1958. W kroju jej występuje pięć klinów, które
przy wszyciu w pasek są ujęte w małe zakładki, luźno
opadające do dołu, za wyjątkiem przodu, bowiem przedni
płat przesłoniony zapaską jest gładki. Dolna krawędź
spódnicy obszyta jest tzw. szczoteczką - wełnianą tasiemką,
strzępioną jednostronnie. Inna spódnica (z Osin
koło Puław), zwana "ciasnochą", wykonana została
około 1900 r. z wełny fabrycznej w kolorze ciemnopopielatym
o wzorzystej fakturze. Uszyta z trzech prostokątnych
płatów tkaniny, suto marszczona z tyłu, o
gładkim przodzie ozdobiona jest u dołu czterema drobnymi
zakładkami, które tworzą dookolny szlak na
wysokości 18 cm od dołu. Krawędź dolna jest oblamowana
brązową, wełnianą tasiemką Spódnice bawełniane i
wełniane o takim samym kroju ozdabiano również
naszywanymi u dołu wstążkami, tasiemkami lub plisami
z aksamitu (Garbów, Bochotnica, Świeciechów). Ten typ
prezentują przechowywane w muzeum modele spódnic
z okolic Puław, wykonane z płótna lub wełenki w kolorach:
żółtym, fioletowym, wiśniowym, ozdobione u dołu
naszytą tasiemką albo plisą
Zapaski zwane "burkami" szyto z tkanin samodziałowych,
tkanych na ciemnej osnowie lnianej lub bawełnianej,
wątkiem wełnianym, w poprzeczne pasy o rytmicznym
układzie. U dołu ozdabiano je szlakami o
odrębnej kolorystyce, niekiedy tkanymi nieskomplikowanym
splotem przetykanym. W kolorystyce zapasek
przeważały: granat, zieleń, bordo rzadziej czerwień.
Ciemne kolory ożywiały drobne prążki białe, żółte, amarantowe,
czerwone. Kompozycja pasiaków wykorzystywanych
na zapaski zmieniała się w obrębie zbliżonej
31