Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

JAN ADAMOWSKI
Kolędy polskie
- od średniowiecza
do współczesności
Z końcem 1991 roku Ludowa
Spółdzielnia Wydawnicza w ramach
serii Biblioteka Poetów opublikowała
tomik Kolędy polskie.* Jest to, jak
zapewniają autorzy wydawnictwa Jerzy
Bartmiński i Roch Sulima, "zbiór
w pewnym sensie reprezentatywny
dla całego zasobu polskich tekstów
kolędowych od średniowiecza po
dzień dzisiejszy", (s. 19) Tomik przynosi
prezentację 76 kolęd i został
opatrzony kompetentnymi tekstami
krytycznymi: wstępem pióra R. Sulimy
pt. Czas kolęd i posłowiem J.
Bartmińskiego - Betlejem po polsku. O
kolędach i kolędowaniu w Polsce.
Prezentowane wydawnictwo
należy przyjąć z niekłamanym dużym
uznaniem. Tomik nie tylko
przypomina zapomniane często
pieśni okresu Bożego Narodzenia i
Nowego Roku, ale podnosi do rangi
•wypowiedzi poetyckiej, równej
twórczości prezentowanych wcześniej
w serii tej klasy autorów, jak A.
Błok, M. Rej, Safona, Horacy, C. K.
Norwid, K. Wojtyła itd., rodzimą
twórczość ludową. Owo zrównanie
nie ma przecież charakteru formalnego,
bowiem w tomiku obok tekstów
T. Lenartowicza, F. Karpińskiego,
M. Hemara, Cz. Miłosza, T.
Borowskiego odnajdujemy cały szereg
utworów nie tylko funkcjonalnie
ale i genetycznie ludowych, w tym
'najstarsze polskie kolędy, a więc
pieśni życzące - tzw. kolędy gospodarskie:
Nowe lato, szczodre lato,
• nowy wieczór, szczodry wieczór,
A wyjdzie, wyjdzie, panie
gospodarzu,
I Bóg się szerzy w twym podwórzu:
(s. 27)
Polecając to oryginalne wydawnictwo
czytelnikowi chcemy także
iwrócić jego uwagę na zamieszczone
w tomiku teksty uzupełniające:
wstęp i posłowie, które nie
tylko ułatwiają lekturę ale odkrywają
nowe wartości polskiej kolędy
tsą względem siebie i komplementarne.
R Sulima przedstawia poetykę
kolęd aj. Bartmiński zajmuje
się głównie sytuacyjnoobrzędowym
I
I
uwarunkowaniem funkcjonowania
tych utworów.
W czasie lektury tomiku nasunęły
się również niektóre uwagi o charakterze
dyskusyjnym. Pierwsza dotyczy
jakby samej definicji terminu kolęda.
Jeżeli jest to utwór pieśniowy, a takie
założenie towarzyszyło autorom
(por. s. 14 gdzie stwierdza się "Kolęda
jest pieśnią o darze"), to dyskusyjnym
wydaje się włączenie do
zbiorku utworów, które ani w strukturze
wersyfikacyjnęj, ani w dokumentacji
funckjonowania nie mają
potwierdzeń o pieśniowym (ustnym)
sposobie życia. Mam tu na
myśli utwory nr 66-68. Są to bardzo
piękne współczesne wiersze osnute
na motywach Bożego Narodzenia,
ale tego typu utworów można sporo
odnaleźć i we wcześniejszych okresach.
Kwestią dyskusyjną może być także
zakres reprezentatywności zbioru.
Obok przykładu kolędy "robotniczej"
winien znaleźć miejsce
również przykład kolędy "chłopskiej"
(chodzi tu o społeczno-ideowy
sens przywołanych określeń), bowiem
tego typu teksty były dosyć
popularne na wsi chociażby w okresie
międzywojennym, czego ezgemplifikacją
może być terenowy zapis
ze wsi Tarło z 1977 r.:
ANNA WALUŚ
* * *
Nastała nom Polsko,
jakiej sie bazyło.
Co by sie nom sitkim,
kondel lepiej żyło.
Slebodzicke mom wielkom,
ale chybio dudków.
Z tego sie grzebieme
straśnie pomalućku.
1. Wśród nocnej ciszy zabrzmiały dzwony,
echo ogłasza na wszystkie strony,
Bóg nawiedził judzką ziemię,
narodził się w Betlejemie
Jezus maleńki.
2. Dziś go witamy wszyscy rolnicy,
pójdą też z nami i rzemieślnicy,
szewcy, krawcy i rymarze,
kucharz, piekarz i malarze,
cieśla z kawałem.
3.1 młodzież nasza niech się pośpieszy,
bo Dzieciąteczko niech się ucieszy.
Hej, chłopaki i panienki
pospieszajcie do stajenki
śpiewać Dzieciątku.
4. W kasie skarbowej wy urzędnicy,
nie rozsyłajcie nakazów płatniczych,
niech na Boże Narodzenie
nie przychodzi upomnienie
z karo zapłaty.
5. I sekweslator po wsi nie chodzi,
Łeby nie zbłądził, sołtys go wodzi,
zapisali już krowiny,
a teraz szarpią pierzyny,
takie ich prawa.
Również wielkim zrywom narodowo-wyzwoleńczym
towarzyszyły
politycznie aktualizowane teksty
kolęd. Tomik dokumentuje tego
typu przykłady odnoszące się do
pierwszej i drugiej wojny światowej.
Ale w kolędy ODfitowały także powstania,
jak chociażby śląskie, co dokumentuje
A. Dygacz (por. Śląskie
pieśni powstańcze 1919-1921, Katowice
1958, s. 60):
Cysorz Frydiyk Wilhelm
chłopisko nie lada, bis
on za śtyrech mówi bis
a za pięciu jada,
hej, hej, hej, kolęda! itd.
W trakcie badań terenowych
(miejscowość Radcze na Podlasiu
1988 r.) zapisałem też kolędę,
wykonywaną w trakcie chodzenia
z buńką (odmiana gwiazdy), której
genezy można się doszukiwać w
okresie zaborów:
1. Idzie wiarus stary
do ludzi w kolędzie,
MARIAN
KARCZMARCZYK
Uciecha
Ukryłem się
w ogródku wiersza
wśród płatków
metafor
Będzie uciecha
gdy odnajdzie mnie
czytelnik
89