Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

JANUSZ MARIAŃSKI
Religijność
ludowa
1. Co to jest religijność ludowa?
Mówiąc o religijności ludowej mamy na myśli pewien
typ religijności wielorako uwarunkowanej -
ekonomicznie, społecznie, kulturowo i politycznie,
faktycznie funkcjonującej w konkretnych środowiskach
społecznych. W socjologii określa się ją najczęściej
jako religijność ludu, a więc religijność codzienną
szerszych mas, które należą do wspólnoty religijnej.
Elementami tej religijności są: a) pobożność
ludowa, a więc praktyki religijne i zwyczajowe formy
pobożności (np. kult świętych, pielgrzymki); b) religijne
wyobrażenia i poglądy, c) zachowanie
moralne 1 . Z religijnością ludową ściśle jest związana
kultura ludowa. Właśnie ze względu na długotrwałe
procesy inkulturacji religijność ludowa nie zawsze w
pełni pokrywa się z religijnością instytucjonalną
(kościelną), niekiedy od niej odbiega. Tworzy się w
wielu krajach w sposób żywy i spontaniczny oraz
wyraża się w pewnych tradycjach i w języku, w różnych
nabożeństwach, pielgrzymkach do sanktuariów, w
sztuce i mądrości chrześcijańskiej itp.
Religijność ludowa jest to pewna forma kultury społecznej,
zwłaszcza kultury ludowej. Mieszając się często
z licznymi elementami folkloru, a nawet zabobonu, nie
cieszyła się w przeszłości przychylnością socjologów,
zwłaszcza w Europie Zachodniej. Dzisiaj wszędzie
powoli odkrywa się ją. Od końca lat siedemdziesiątych
powraca umiar w dyskusjach nad tą formą religijności,
pisze się o niej mniej krytycznie i często pozytywnie.
Religijność ludowa przejawia się w bogactwie kultury i
praktyk religijnych oraz we wszechstronnym powiązaniu
religii z życiem codziennym ludności wiejskiej.
Nie można jej sprowadzić do czysto zewnętrznych form
i kształtów. Mimo gwałtownych przemian społecznych
nie tylko nie znikła, ale utrzymuje się i jest w stanie
dostarczyć wielu ludziom sensu i być pomocą w budowaniu
tożsamości osobowej.
Wszelkie uproszczenia w badaniu religijności ludowej
i niedocenianie jej roli w życiu pojedynczych
ludzi i społeczeństw pociąga za sobą negatywne konsekwencje.
Religia w środowiskach wiejskich wtapia się
w całość kultury, wzbogacają i przenika, a przez to
wzmacnia więź społeczną określonych społeczności.
Jako zrośnięta z życiem codziennym i potrzebami
ludności wiejskiej staje się nieodzowną częścią tego systemu
kulturowego. Brak wartości religijnych w wiejskim
systemie kulturowym uczyniłby go uboższym, a
nawet mógłby prowadzić do pojawienia się różnych
namiastek religijności lub jej wynaturzeń.
W adhortacji apostolskiej z 1975 r. o ewangelizacji w
świecie współczesnym Paweł VI podkreślił, że religijność
ludowa "jeśli jest należnie kierowana, zwłaszcza
przez odpowiedni sposób ewangelizowania, to wtedy
obfituje też w wiele dobrego. Bo nosi w sobie jakiś głód
Boga, jaki jedynie ludzie prości i ubodzy duchem mogą
odczuwać; udziela ludziom mocy do poświęcania się i
ofiarności aż do heroizmu, gdy chodzi o wyzwanie wiary.
Daje wyostrzony zmysł pojmowania niewymownych
przymiotów Boga: ojcostwa, opatrzności, obecności
stałej i dobroczynnej miłości. Rodzi w człowieku takie
sprawności, jakie gdzie indziej rzadko w takim stopniu
można spotkać: cierpliwość, świadomość niesienia
krzyża w codziennym życiu, wyrzeczenia się, życzliwość
dla innych, szacunek. Ze względu na te przymioty zwiemy
ją raczej ludową pobożnością albo religią ludu,
aniżeli religijnością" (nr 48) 2 .
Przechodząc do opisu religijności ludowej w środowisku
wiejskim będę odwoływał się do refleksji
wynikających z socjologicznego opisu i badań empirycznych.
Będą to badania socjologiczne odnoszące
się przede wszystkim do praktyk religijnych, te bowiem
w kulturze wiejskiej przenikają do różnych dziedzin
życia społecznego, splatają się z codziennym
etosem rodziny. Są obecne w obyczajach i zwyczajach
nawet wówczas, gdy załamuje się ich tradycyjny wzorzec.
Praktyki religijne spełniane przez rodzinę i w
rodzinie charakteryzują się w społeczeństwie polskim
znaczną stabilnością. Przywiązanie do tych praktyk,
wynikające z podłoża religijnego, nie zawsze pociąga
za sobą osobowe zaangażowanie się wobec Kościoła i
nie zawsze wywiera wyraźne konsekwencje dla życia religijnego
rodziny.
2. Praktyki i zwyczaje religijne
W rodzinie są przestrzegane różnorodne praktyki i
zwyczaje. Jedne z nich mają bardziej religijny charakter,
inne charakter mieszany (religijno-świecki), jeszcze
inny charakter świecki. W warunkach przemian
społeczno-kulturowych praktyki i zwyczaje religijne
ulegają społecznej redefinicji. Wyraźnym przekształceniom
ulegają zwyczaje i obrzędy ludowe pośrednio
związane z rytuałami religijnymi. Jedne z nich są jeszcze
podtrzymywane, inne kultywowane, jeszcze inne
ulegają zapomnieniu. Zanikają szczególnie szybko zwyczaje
doroczne nacechowane regionalizmem i folklorem
oraz zabiegami magicznymi i wróżbiarskimi.
Wzrasta krytycyzm ludności wiejskiej wobec zwyczajów
i praktyk zabobonnych.
16