Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
KAZIMIERA KARABOWICZ<br />
§§| Gusła, przepowiednie Ss<br />
i zabobony<br />
mieszkańców woj. chełmskiego<br />
terenie województwa<br />
chełmskiego we wsiach<br />
N a położonych z dala od<br />
głównych szlaków komunikacyjnych,<br />
w warunkach pewnej izolacji od<br />
nurtów kultury współczesnej szczególnie<br />
silnie ugruntowały się w<br />
świadomości społeczeństwa różne<br />
wróżby, przepowiednie, wierzenia i<br />
zabiegi magiczne. Są one żywe do<br />
dziś. Na pewno nie w takim stopniu<br />
jak dawniej, kiedy to w każdym<br />
zjawisku i przedmiocie lud doszukiwał<br />
się odpowiedniej symboliki, w<br />
każdym nieszczęściu lub powodzeniu<br />
dopatrywał się działania istot<br />
demonicznych. Z biegiem czasu silna<br />
wiara w czary i wróżby zaczęła<br />
słabnąć. Wpływały na to przemiany<br />
w świadomości społeczeństwa,<br />
przeobrażenia kulturalne. Szczególnie<br />
po II wojnie światowej potraktowane<br />
jako przejawy ciemnoty i<br />
zaboboności były intensywnie zwalczane.<br />
Mimo że ta sfera życia duchowego<br />
społeczeństwa długo i skutecznie<br />
opierała się działaniu czasu, jednak<br />
wiele wierzeń i praktyk wróżebnych<br />
zostało całkowicie zarzucone, inne z<br />
pierwotnie kultowych i magicznych<br />
przekształciły się w beztroskie widowiska<br />
i zabawy. Jeszcze inne przystosowały<br />
się do nowych warunków -<br />
przykładem tego może być powszechny<br />
obecnie (i znany w całej<br />
Polsce) zabieg magiczny "pukania w<br />
niemalowane". Wywodzi się on z<br />
dawnego kultu zmarłych przodków.<br />
Wierzono, że dusze zmarłych przebywają<br />
w płycie stołu, dlatego gospodarz<br />
w razie zagrożenia domu stukał<br />
w spód stołu (nie zabrudzone farbą<br />
drewno) budząc ich czujność i wzywając<br />
ku obronie. 1<br />
Przedmiotem niniejszego opracowania<br />
są przesądy, przepowiednie,<br />
wierzenia, gusła, zabobony oraz zabiegi<br />
magiczne mające na celu przewidy-<br />
. ; < ; Od '•' naj dawniejszych<br />
. czasów u ;. wszystkich ludów<br />
istniała potrzeba<br />
kultywowania obyczajów<br />
i obrzędów, stosowania<br />
różnych zabiegów ma»<br />
gicznych. Różnorakie<br />
zakazy, nakazy, pewne<br />
stereotypy zachowań towarzyszyły<br />
człowiekowi<br />
od zarania dziejów* były<br />
przestrzegane i bardzo<br />
często §tośo\V3tnę3 po-;<br />
pomyślność, chrouiły<br />
od złego* Niedopełnienie<br />
obrzędów uchodziło<br />
za jedno 'i największych<br />
nieszczęść, przynosiło<br />
hańbę, mogło rozgniewać<br />
złe moce. Głęboko<br />
zakorzenionej wierze w<br />
magię czarów, życie pozagrobowe,<br />
istnienie istot<br />
nadprzyrodzonych<br />
sprzyjał rozbudzony<br />
kult sił przyrody i kult<br />
przodków.<br />
wania przyszłości, zabezpieczenie<br />
pomyślnego losu, zabezpieczenie siebie<br />
oraz swego gospodarstwa przed<br />
nieszczęściami. Prezentowane<br />
zabobony zebrane zostały w wyniku<br />
eks<strong>pl</strong>oracji terenowych od najstarszego<br />
pokolenia mieszkańców wsi<br />
należących do gmin Wierzbica, Urszulin<br />
i Włodawa w woj. chełmskim.<br />
Wszystkie zabobony są ściśle związane<br />
z dawnymi obrzędami i zwyczajami ludowymi,<br />
wiele z nich funkcjonuje do<br />
dziś, ale niektóre całkowicie zanikły i<br />
pozostały po nich jedynie przekazy.<br />
Wierzenia te najczęściej mają<br />
szerszy zasięg terytorialny o czym<br />
świadczą liczne prace etnograficzne.<br />
2<br />
Zabiegi magiczne i czynności<br />
wróżbne mogły odbyć się<br />
każdego dnia w ciągu całego<br />
roku. Jednak niektóre daty, np: wigilia<br />
Bożego Narodzenia, pory dnia*<br />
czy miejsca traktowano jako szczególnie<br />
nadające się do przepowiada<br />
4<br />
nia, odgadywania osobistych losów<br />
lub szkodzenia innym. Wykonywaniem<br />
praktyk wróżbnych mógł zajmować<br />
się każdy człowiek. Ale jeśli<br />
chodziło o ważne i skuteczne czary<br />
to powinny ich dokonać specjalnie<br />
uzdolnione osoby, czyli wróżbici,<br />
wieszcze, czarownicy, znachorzy.<br />
Byli to ludzie o wyjątkowej mocy<br />
danej im przez Boga lub przez siły<br />
nieczyste. Najczęściej były to osoby<br />
stare, samotne, czasem ułomne,<br />
mieszkające w ustronnym miejscu.<br />
Uważono, że najstarsze dziecko w<br />
rodzinie miało moc odczytywania<br />
"zdmuchywania" uroków, a siódma z<br />
córek była zmorą.<br />
Wiadomo jak wielką wartość i<br />
znaczenie w życiu wieśniaka miało<br />
bydło, dlatego szczególnie starano<br />
sieje strzec przed działaniem złego.<br />
Dniem, w którym traktowane było w<br />
wyjątkowy sposób, były święta<br />
Bożego Narodzenia. Przez pamięć o<br />
ich uczestnictwie przy narodzeniu<br />
dzieciątka w drugi dzień świąt dawano<br />
krowom i wołom opłatek z chlebem<br />
oraz siano leżące pod obrusem<br />
i pod stołem wigilijnym 5 . Oprócz akcentowania<br />
rangi święta chciano w<br />
ten sposób zabezpieczyć zwierzęta<br />
przed chorobą.<br />
Innym zabiegiem magicznym<br />
utrzymującym bydło w zdrowiu i<br />
płodności było uderzenie po grzbie-<br />
41
Change language