Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

Etnografowie podkreślają, że po II wojnie światowej
nastąpiło kurczenie się zwyczajów i obrzędów ludowych.
Ten systematyczny proces zamierania tradycyjnych
form zwyczajowych, który rozpoczął się w drugiej
połowie ubiegłego wieku, jest zjawiskiem normalnym
i powszechnym. Co prawda, ginie wiele prawdziwych
wartości życiowych, ale na ich miejsce powstają
nowe. Obserwujemy także proces adaptacji niektórych
form tradycyjnych i ich aktualizacji. Sam Kościół przyczynił
się do kultywowania i zachowania pewnych
obrzędów, ale z drugiej strony spowodował całkowite
wyniszczenie innych 3 . Niekiedy sami duszpasterze stawiają
bardzo ostro postulat wyjścia z tzw. chrześcijaństwa
kulturowego, nadmiernie zrytualizowanego.
Wiele zwyczajów oraz obrzędów rodzinnych i dorocznych
jest powiązanych z liturgią i rytuałem Kościoła katolickiego.
Każdego, kto zna specyfikę polskiej kultury
religijnej, zjawisko to nie zaskakuje.
Badania socjologiczne przeprowadzone w lipcu
1991 r. przez Akademię Teologii Katolickiej w Warszawie
i Polskie Towarzystwo Statystyczne (Zespół Wyznań
Religijnych) objęły 2525 gospodarstw domowych (osoby
w wieku 18 i więcej lat). Do ostatecznych analiz statystycznych
włączono 5032 osoby, z czego 39,4% stanowili
mieszkańcy wsi, 27,8% - mieszkańcy miast do
100 tys. mieszkańców i 32,8% - to mieszkańcy miast
liczących ponad 100 tys. osób. Badanej dorosłej ludności
wiejskiej postawiono m.in. pytanie: "Które z wymienionych
praktyk i zwyczajów religijnych przestrzega
się w Pana/i/ rodzinie?" Respondenci wystąpili tu w
roli informatorów przekazujących dane na temat
spełnianych w rodzinie praktyk i zwyczajów religijnych,
w których najczęściej -jak można domniemywać - biorą
udział.
Udział w praktykach i zwyczajach religijnych ludności
wiejskiej przedstawiał się następująco: opłatek na
Boże Narodzenie - 98,9% badanych, święcone na Wielkanoc
- 96,8%, święcenie gromnicy - 83,3%, święcenie
palm - 88,1%, święcenie ziół - 64,0%, wspólne śpiewanie
kolęd - 71,2%, wspólna modlitwa - 37,2%, chodzenie
na groby w Wielką Sobotę - 50,4%, udział w procesji
Bożego Ciała - 89,8%, wstrzemięźliwość w piątek -
61,2%, posty ścisłe (Popielec, Wielki Piątek) - 96,4%,
uczestnictwo w pielgrzymkach - 21,8%, czytanie Pisma
św. - 37,3%.
Uczestnictwo w zwyczajach religijnych w środowisku
wiejskim kształtuje się na poziomie od 21,8%
do 98,9% (wskaźnik przeciętny - 69,0%). Dla porównania
dodajmy, że mieszkańcy wielkich miast charakteryzują
się wyraźnie niższym wskaźnikiem realizacji
tych praktyk (57,5%); w miastach od 20 do 100 tys.
mieszkańców - 60,6%, w miastach do 20 tys. mieszkańców
- 65,1% (wskaźnik przeciętny dla całej zbiorowości
ludzi dorosłych - 65,3%). Można powiedzieć,
że im bardziej zurbanizowane jest środowisko społeczne,
tym niższy jest wskaźnik spełniania praktyk i
zwyczajów religijnych. Tylko 3,8% respondentów -
według własnej deklaracji - nie przestrzega w ogóle takich
praktyk, a 8,5% wskazało dodatkowo na inne
praktyki i zwyczaje religijne przestrzegane w ich rodzinach.
Dominują wyraźnie zwyczaje związane z Bożym
Narodzeniem i Wielkanocą, a więc z tymi świętami,
które zakorzeniły się bardzo głęboko w naszej kulturze
ludowej i w ogóle w kulturze narodowej. Są one
częścią etosu społecznego i okazją do manifestowania
uczuć rodzinnych, z tego powodu są bardzo odporne
Chrystus Frasobliwy, rzeźba w drewnie z Korytkowa Dużego (woj. zamojskie)
Fot. J. Urbanowicz
na wpływy różnych czynników przemian społecznokulturowych.
Stosunkowo rzadko deklarowany udział w pielgrzymkach
nie pasuje do obrazu religijnego Polaków,
którzy masowo uczestniczą w tego rodzaju praktykach
religijnych. Pielgrzymki mają w naszym kraju długowieczną
tradycję, a w latach osiemdziesiątych ich liczba
rosła w zaskakującym tempie. Wszystkie praktyki religijne
o charakterze masowym mają obok religijnego także
wymiar patriotyczno-narodowy (symbol identyfikacji
z narodem). Rozwijający się ruch pielgrzymkowy zmienia
swój charakter: z folklorystycznego na ogólnokościelny,
z akcentem na poszukiwanie głębszych
przeżyć religijnych.
W świetle przytoczonych danych można by wnosić,
że więź kulturowa w rodzinie wynikająca z przyjmowania
wartości, norm i wzorów zachowań o charakterze
zwyczajowym jest znaczna i nie" ulega wyraźnym zmianom.
Utrzymywanie się zwyczajów religijnych jest dowodem
ciągłości kulturowej społeczeństwa polskiego.
17