Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

ność" i "udźwiękowienie" części
słów),lS||). chrumy 'świnie', gnojarz
'trzydniowy deszcz', jajok 'tryk.', koci
grzbiet 1. nierówność na polu'; 2.
'niewielkie pagórki', kwitnąca ziemia
'pobielałe od słońca grzbiety skib,
oznaczające, że pod względem
wilgotności ziemia nadaje się do
uprawy (siewu)', miśkowanie 'kastrowanie
młodego wieprzka', piejak
'kogut', przekrasia 1. 'przetłuścić - o
jedzeniu ; 2. 'dać zbyt dużo nawozu;
przenawozić', pyrkot 'traktor', żabie
plecy 'o pustych miejscach na polu -
gdzie nie wyrosły lub zostały wypalone
(np. nawozem) rośliny uprawne'.
(4)
Natomiast najbardziej widoczną
specyficzną cechą gwary rolniczej
jest jej stechnicyzowanie - znaczna
część słownictwa tej gwary opisuje
narzędzia, maszyny, urządzenia
rolnicze oraz ich części, a także zabiegi
uprawowe, pielęgnacyjne,
zbiór plonów, obsługę zwierząt itd.
Notujemy przy tym słowa ukazujące
(a także "oswajające" - zbliżające)
najnowsze zmiany techniki i technologii
rolniczej w Polsce - nominatywność
gwary (por. s. 2), np.
balociara 'prasa zwijająca, np. typ Z-
230', balota, bałda (por. s. 3), białe
próby (por. s. 3), hotel 'o gospodarstwie,
którego właściciel trudni
się kupowaniem młodego bydła opasowego,
jego odpasem i sprzedażą',
kciuk, prasok, presok 'kostka sprasowanej
słomy (siana)'. (4)
Wszystkie przytoczone tu wyrazy i
związki frazeologiczne pochodzą z
Zeszytu II Słownika gwary rolniczej
(Warszawa 1990), który zawiera około
600 takich form pochodzących z
68 punktów. Nie jest to jeszcze materiał
w pełni porównywalny - siatka
punktów nie obejmuje jeszcze całego
obszaru Polski, ale dysponujemy
obecnie danymi już z 36 województw
oraz 9 (zróżnicowanych terytorialnie)
regionów. Stało to się dzięki
m.in. pozyskaniu zespołu eksploratorów
i współpracowników - przede
wszystkim spośród studentów i pracowników
SGGW. Okazało się jednak,
że stosowane dotychczas metody
rejestrowania słownictwa gwary
rolniczej są niewystarczające, i że
zadanie to wymaga opracowania
nowego kwestionariusza oddającego
- w miarę możliwości - zróżnicowanie
współczesnych realiów
rolniczych. Uzyskanie na ten cel w
1991 r. dotacji (grant) Ministerstwa
Edukacji Narodowej umożliwiło
redakcję Zeszytu III - Kwestionariusza
do badań słownictwa gwary rolniczej
(Warszawa 1991). Jego podstawę
stanowiły materiały zebrane w trakcie
prac nad I i II Zeszytem Słownika
gwary rolniczej, wyniki badań
sondażowych przeprowadzanych już
88
w czasie formułowania kwestionariusza
oraz dane z opracowań, książek
traktujących o rolnictwie. Sam materiał
językowy - w porównaniu z
zawartością Kwestionariusza do badań
słownictwa ludowego pod redakcją W.
Doroszewskiego - jest to wiele bardziej
zróżnicowany i stechnicyzowany.
Zestawiając te dwie rzeczywistości
rolniczo-wiejskie, tę z lat pięćdziesiątych
i obecną, łatwo można zauważyć
olbrzymie zmiany, które zaszły
na polskiej wsi. Przykładowo,
wtedy szczytem osiągnięć technicznych
była snopowiązałka, dzisiaj różne
typy kombajnów nie są czymś
nowym. Nie znaczy to oczywiście, że
wszędzie te nowoczesne maszyny są
stosowane, większy zasięg ma
rolnictwo ''tradycyjne", dlatego też w
kwestionariuszu staraliśmy się ująć
oba bieguny rolnictwa - tradycję i
nowoczesność.
Łącznie kwestionariusz liczy 2471
pytań podstawowych ujętych w 20
(XX) działach. Oprócz działów
dotyczących uprawy roli znajdują się
w kwestionariuszu działy dotyczące
sadu, ogrodu, chowu zwierząt, gospodarstwa,
dróg i transportu i wreszcie
całej zbiorowości wiejskiej.
Dotychczasowe gromadzenie
materiału językowego (zamieszczonego
w II Zeszycie Słownika gwary
rolniczej) polegało głównie na notowaniu
(czasem nagrywaniu) tzw.
tekstów ciągłych, czyli dłuższych wypowiedzi
informatorów na interesujące
nas tematy. Obecnie możliwe
jest łączenie powyższej metody z
wywiadem według kwestionariusza
rzeczowego (Zeszyt III Słownika).
Umożliwia to m.in. poświadczenie
występowania każdej nazwy, wyrazu,
określenia odpowiednim cytatem.
Informatorzy powinni być kompetentni
i merytorycznie, i językowo.
Powinni zatem reprezentować różne
warstwy zbiorowości wiejskich i
różne pokolenia oraz mieć dobrą
orientację w sprawach dotyczących
rolnictwa i realiów językowych,
odnoszących się do tej sfery ich
życia.
Ponadto istotny jest kontekst
społeczny używania tej gwary.
Ważne są więc dane dotyczące informatorów,
kto (mężczyzna, kobieta;
wiek, zawód, rola i pozycja społeczna),
gdzie (miejscowość, miejsce),
kiedy (data), w jakich warunkach
i okolicznościach (rozmowa
przypadkowa, umówiona; nagranie
jawne itp.) mówi.
Omawiane tu narzędzia badawcze
i procedura mają być pomocne
przede wszystkim w rejestrowaniu
słownictwa gwary rolniczej, co w
dalszej perspektywie czasowej powinno
umożliwić opracowanie pełnego
Słownika gwary rolniczej. Po drugie,
kwestionariusz ten, poprzez
pryzmat zebranego słownictwa,
pozwala ocenić poziom kultury rolnej
i wiedzy o rolnictwie przedstawicieli
zbiorowości wiejskich -
wiele przy tym mówiąc o nich samych
- a tym samym umożliwia studia
socjologiczne na temat przemian
dokonujących się współcześnie na
wsi.
Wreszcie po trzecie - zawarte w
kwestionariuszu dane stanowią swego
rodzaju siatkę pojęciową Leksykonu
rolnictwa, pozostającego również
w naszych planach badawczych.
Wszystkich Państwa, którzy byliby
zainteresowani współtworzeniem
ogólnopolskiego Słownika gwary
rolniczej serdecznie zapraszamy do
współpracy. Uprzejmie prosimy o
kontakt korespondencyjny. Listy
prosimy adresować następująco:
Mariusz Kosieradzki
Zakład Socjologii Wsi SGGW
02-766 Warszawa
ul. Nowoursynowska 166
(Słownik gwary rolniczej)
PRZYPISY:
1) Słownik gwary rolniczej. Zeszyt I, KRA
ZMW Warszawa 1988, ss. XIX + 47.
2) Socjolekt jest zbiorem reguł socjolingwistycznych
(a więc należących do
poziomu wzorców mowy), które jednostka
ludzka przyswaja sobie jako rezultat
krzyżowania się w jej doświadczeniu
społecznym zróżnicowanych form użycia
języka, zgodnie z właściwym jej zakresem
uczestnictwa społecznego" - A. Piotrowski,
M. Ziółkowski. Zróżnicowanie językowe
a struktura społeczna, Warszawa 1976, s.
200.
3) Słownik gwary rolniczej. Zeszyt II,
Wydawnictwo SGGW Warszawa 1990,
s. 20.
4) Tamże, op. cit, s. 20-59.
i