Pokaż treść! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl

JAN DRZEZDZON
Kaszubscy poeci ludowi
AGNIESZKA BROWARCZYK, z domu Plichta,
urodziła się 12 stycznia 1909 r. w Prokowie w powiecie
kartuskim. W rodzinnej wsi ukończyła siedmioklasową
szkołę podstawową, a potem przez trzy lata
uczyła się zawodu krawieckiego. Od 1936 r. mieszka
w Wejherowie, prowadząc wraz z mężem piekarnię.
W czasie wojny była członkiem tajnej organizacji
Wojskowej "Gryf Pomorski". Za udział w
walce z okupantem otrzymała w 1945 roku brązowy
medal "Zwycięstwo i Wolność" oraz medal "Grunwaldu
Virtuti Militari".
Pierwszy jej wiersz pisany w języku kaszubskim,
zatytułowany Skarga ukazał się w numerze 2 (5),
1965, "Biuletynu Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego".
Cztery dalsze wiersze opublikowano w
tymże piśmie w roku 1966. Kolejne cztery wiersze
ukazały się w 'Pomeranii" (Gdańsk), R.16: 1979,
nr2(85). Ponadto utwory jej zostały zamieszczone w
antologiach: Leon Roppel, Wybór współczesnej
poezji kaszubskiej, Gdańsk 1967; Jan Szczawiej,
Antologia współczesnej poezji ludowej, Warszawa
1967; Modra struna. Opr. Tadeusz Bolduan i in.
Gdańsk 1973; Westrzód doczi (We mgle). Opr. Edmund
Kamiński, Wejherowo 1977. W 1979 r. ukazał
się w Wydawnictwie Morskim w Gdańsku
debiut książkowy Agnieszki Browarczyk pod
tytułem Zimkowe kwiate - 38 wierszy kaszubskich
w wyborze i z posłowiem Jana Drzeżdżona.
Agnieszka Browarczyk mówi o sobie jako o
skromnej, ukrytej w cieniu poetce. Z dziejów jej
życia można wnosić, że najtrwalszy kształt wyobraźni
wyniosła z domu. Ojciec opowiadał bajki, dzielił się
tym, co przeczytał w gazetach, wieczorami też w
domu śpiewano. Nie myślała, że można pisać po
kaszubsku, tworzyć w tym języku. Dopiero w Wejherowie
zetknęła się z czasopismem "Zrzesz
Kaszebsko" i z grupą pisarzy i działaczy skupionych
wokół tego pisma. Bywali u niej w domu Jan Trepczyk,
Aleksander Labuda, Jan Rompski. Wtedy Agnieszka
zaczęła traktować słowo kaszubskie jako
narzędzie wyrażania swojej wyobraźni. Pisała wiersze
"dla siebie", spontanicznie bawiąc się słowem.
Tajemnica natury obecna jest niemal w całej
twórczości poetki. Głównie jednak tchnieniem natury
przeniknięte śą wiersze: Nie ledom płaczu mew,
Owinął wiónczi w sec cenką, Bajkowy las, One
wcyg wezerają.
W tej naturze wyłania się jako kształt o własnym
obliczu "ziemia kaszubska", w wierszu Ziemio. Obok
kwiatów, muzyki i motywu morza pobrzmiewa pewna
gorycz, która dotyczy przeszłości. Znaczące i u-
trwalane w tradycji ludowej pojęcia-znaki: kwitnący
kwiat, gorzkie łzy i bogaty las wyrażają odwieczny
motyw rodzinnej ziemi. Te pojęcia-znaki dominują
w wierszach Las, Zymk, przy czym rzecz charakterystyczna,
są aż trzy wiersze zatytułowane Zymk, a
więc słowem sygnalizującym zakwitający kwiat.
Charakterystyczna dla poetki barwa wyrazu poetyckiego
uwidacznia się w ukazywaniu natury jakby
złożonej z puchowej otoczki, chroniącej ziemię kaszubską
przed nieznanym niebezpieczeństwem.
Zakwitający kwiat (Zymk) jest głęboką metaforą
ludzkiego losu, jego walki ze złem, w ujęciu etyki
ludowej, i wyrazem istotnego jakby sensu tego losu.
Wreszcie o węższym zakresie krąg tematyczny
obejmuje rzeczywiste miejscowości na Kaszubach, a
więc mamy wiersze: Wejherowo, Gdynia. Natomiast
Wies nie zawiera opisu konkretnych zdarzeń, nie
wymienia prawdziwych nazw, autentycznych imion.
Jest uogólnieniem. Nie dotyczy rodzinnej wsi, lecz
każdej kaszubskiej. Mała wioska, we mgle morza,
świeci księżyc, szczekają psy. Jakaś nierealna, jakby
ze snu, ale tak się utrwaliła w wyobraźni autorki
może z czasów dzieciństwa. Nie ma w niej miejsca
na codzienne bytowanie, mozolną pracę. Jest pejzaż
- mit arkadyjski.
Podobnie nierealistycznie potraktowane jest Wejherowo.
Inaczej ma jsię sprawa z Gdynią. Poetkę w
wierszu o tym tytule interesuje głównie moment
przeistoczenia się małej rybackiej wsi w wielkie miasto,
ale oczywiście jest to ukazane za pomocą kilku
sztychów charakterystycznych dla jej pióra.
Ostatni krąg tematyczny to portrety ludzi: Józefk,
Wszón, Jiscijsz so Janku, Wstaji Aneczko, Maceszk,
Za storim kurnikiem, Kaszeba i morze, Aneczka i
Purtk.
We wszystkich utworach smutek walczy o lepsze
z uśmiechem. Niekiedy przeważa nastrój melancholii,
jak na przykład w utworach: Wdowa, Niewolnik,
Głos zaduszczi, Skarga, Płaczlewe brzózczi.
Wiersze te dają wyobrażenie śmierci w kaszubskiej
etyce ludowej. Śmierć, jako ruina całego własnego
świata.
Głos kaszubskiej poetki ludowej jest znaczący.
Stworzyła swój własny świat, obejmujący ziemię kaszubską,
traktowaną jako świętą ziemię przodków.
W konturach tego świata zbudowała własną podstawę
etyczną, wywodzącą się z ludowej etyki kaszubskiej,
z dominującym w niej pięknem.
Wiersze Agnieszki Browarczyk są tworem samorodnego
talentu i świadectwem mądrości życiowej
autorki. Zmarła 21 lipca 1981 r.
Nie jem poetką z wiarą i głową
jem jak chojinka mało, cerplewo
choć szemią łase w nich dębe jak smoce
mój losk je mali w ceni ukreti.
Fragment wiersza Mój
losk
JÓZEF KLEBBA - urodził się 26 grudnia 1860 r.
w Żelistrzewie w powiecie puckim, jako syn kowala.
Uczęszczał do szkoły podstawowej w swej rodzinnej
wsi i nauczył się zawodu kowalskiego od ojca. Otwo-
64