Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Pokaż treÅÄ! - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ębności. Impakt kulturowy spowodował<br />
olbrzymie "ciśnienie" na<br />
wieś, którego nie wytrzymała i utraciła<br />
nie tylko swoją wewnętrzną<br />
spójność, lecz również własną tożsamość<br />
społeczną i kulturową.<br />
Istotne znaczenie w tych przewartościowaniach<br />
odegrała makrostruktura<br />
oraz polityka społeczna,<br />
popierająca w imię założeń ideologicznych<br />
"nowy świat" socjalistycznej<br />
urbanizacji i industrializacji,<br />
który przeciwstawiono "wsi zabitej<br />
deskami", "zacofaniu", "zaściankowści"<br />
itp. W pewnym jednak okresie<br />
silne zagrożenie zewnętrzne (widmo<br />
kolektywizacji) przyczyniło się<br />
do względnej reintegracji społeczności<br />
lokalnej i konserwacji<br />
niektórych wartości swojskości.<br />
Sfera prywatności życia osobistego<br />
i rodzinnego była we wsi<br />
tradycyjnej bardzo wąska. Jawność<br />
życia polegała na "otwartości"<br />
na własny system kulturowy i społeczny.<br />
Miało to swoje źródło nie<br />
tylko w niewielkich rozmiarach grupy<br />
lokalnej, lecz także w specyfice<br />
pracy, obserwowalnej dla otoczenia.<br />
Wszelkie zaniedbania i odstępstwa<br />
od akceptowanych norm były<br />
natychmiast widoczne i poddawane<br />
ocenom. Warunki pracy i bytowania<br />
były zbliżone, mimo nieraz znacznych<br />
różnic majątkowych. Silny system<br />
kontroli społecznej poddawał<br />
jednostki i rodziny "kroczącym"<br />
sądom wartościującym.<br />
Nieanonimowy i jawny tryb życia<br />
jednostek i rodzin miał swoje podstawy<br />
zarówno ekologiczne, jak też<br />
zawodowe i społeczno-kulturowe.<br />
W formacji jednostki kładziono akcent<br />
nie na jej cechy indywidualne,<br />
możliwości i aspiracje, lecz na wymiar<br />
wspólnotowy. Pożądane były<br />
te cechy osobowe, które ułatwiały<br />
życie w społeczności i umożliwiały<br />
stanie się jej pełnowartościowym<br />
uczestnikiem. Dokonywało się to<br />
poprzez proces rodzinnej i środowiskowej<br />
socjalizacji przez<br />
pracę. Istotną rolę odgrywało tu<br />
pastwisko.<br />
Od młodzieży zaczęło się postrzeganie<br />
wartości społecznych nie<br />
należących do świata chłopskiego.<br />
Było to związane głównie z kształceniem<br />
umożliwiającym udział w<br />
kulturze elitarnej i z życiem społeczno-organizacyjnym.<br />
Naruszało<br />
to ściśle dotychczas więzi międzygeneracyjne<br />
i prowadziło do dysharmonii<br />
aksjologicznej (odmienności<br />
aspiracji). Postrzeganie wartości<br />
niechłopskich rozpoczęło długotrwały<br />
proces indywidualizacji i<br />
dezorganizacji systemu lokalnego.<br />
Silne więzi w niewielkich społecznościach<br />
lokalnych dawały jednostkom<br />
poczucie bezpieczeństwa,<br />
zwłaszcza w odniesieniu do ludzi<br />
starszych i słabych. Grupa lokalna<br />
stanowiła swojego rodzaju za<strong>pl</strong>ecze<br />
społeczne dla rodzin i jednostek, jej<br />
przestrzeń życiową, o znacznym<br />
stopniu życzliwości i akceptacji w<br />
stosunku do członków. Zasada solidarności<br />
obowiązywała w ramach<br />
rodziny razem mieszkającej, rozproszonej,<br />
pośrednio przyczyniając<br />
się do jej upowszechnienia na całą<br />
społeczność lokalną. Poczucie solidarności<br />
społecznej stanowiło<br />
podstawę życia członków grupy. Istniały<br />
silne zależności o charakterze<br />
stałym, jednych mieszkańców wsi od<br />
innych, oraz wzajemne świadczenie<br />
usług. We wsiach izolowanych istniała<br />
silna solidarność gromadzka,<br />
oparta m.in. na potrzebie bezpieczeństwa.<br />
Konieczność współdziałania lokalnego<br />
przybierała od przełomu<br />
wieków formy instytucjonalno-społeczne,<br />
np. straże pożarne, a nieco<br />
później spółki wodne i kółka rolnicze.<br />
Zasady solidarności lokalno-<br />
-sąsiedzkiej nigdy nie były mechaniczne,<br />
z wyjątkiem sytuacji ekstremalnych.<br />
Na ogół sąsiedztwo było<br />
uzupełniane przez zażyłość i przyjaźń,<br />
oparte na wzajemnym zaufaniu.<br />
Można obserwować przeobrażenia<br />
wiejskich więzi sąsiedzkich,<br />
upodobniających się do miejskich<br />
poprzez swą selektywność (m.in.<br />
kategoria sąsiedztwa z wyboru).<br />
Wieś tradycyjna wypracowała<br />
liczne formy współdziałania, samopomocy<br />
oraz swoisty system zabezpieczeń<br />
społecznych. Obfita literatura<br />
etnograficzna daje na to liczne<br />
przykłady. W wyniku wejścia wsi w<br />
obszar rynkowej gospodarki towarowo-pieniężnej<br />
nastąpiły gruntowne<br />
przeobrażenia w zakresie więzi<br />
solidarnościowej, ograniczając ją<br />
raczej do kręgów rodzinnych i opierając<br />
współpracę na zasadzie odpłatności.<br />
Zanikły niemal zupełnie<br />
tradycyjne formy samopomocy oraz<br />
samorodny system zabezpieczeń<br />
oparty na solidarności lokalnej (np.<br />
prastary obowiązek pomocy powodzianom,<br />
pogorzelcom, czy wdowom<br />
samotnie wychowującym dzieci<br />
i prowadzącym gospodarstwo).<br />
Nastąpiła "rodzinna atomizacja"<br />
życia społecznego i skierowanie<br />
aktywności niemal wyłącznie na<br />
płaszczyznę własnego mikrokosmosu.<br />
W miejsce dawnej "spolegliwej<br />
życzliwości" weszły indywidualistyczne<br />
zasady rywalizacji, konkurencji,<br />
ostentacji i rachunku oraz niepodzielne<br />
rządy pieniądza.<br />
Przemożny wpływ na etos i styl<br />
życia wywierała tradycja. Była<br />
ona przekazywana drogą<br />
oralną z pokolenia na pokolenie i<br />
stanowiła źródło wiedzy ogólnej,<br />
profesjonalnej, doświadczenia i<br />
znajomości środowiska itp. Z przywiązania<br />
do tradycji rodziła się zachowawczość<br />
i konserwatyzm. Tradycja<br />
stanowiła wartość autoteliczną,<br />
chociaż z niej czerpano instrumentalne<br />
wskazówki życiowe. Dzięki<br />
wysokiemu pragmatyzmowi tradycja<br />
była ciągle żywą i uzupełnianą<br />
sferą samowiedzy. Była ona czymś<br />
bliskim dla jednostek, rodzin i<br />
społeczności lokalnej, stanowiła<br />
bowiem dorobek ojców i dziadów w<br />
dosłownym znaczeniu, a jej kumulacja<br />
i ubogacenie przez aktualne<br />
pokolenia stanowiła niekwestionowaną<br />
rzeczywistość. Normowała<br />
ona wszystkie sfery życia i działalności<br />
członków grupy lokalnej.<br />
Modyfikacje i transformacje norm<br />
nakazanych przez tradycję zachodziły<br />
na drodze ewolucji, z której<br />
nie zawsze zdawało sobie sprawę<br />
środowisko społeczne.<br />
Tradycja stanowiła wartość silnie<br />
zinternalizowaną, choć w różnym<br />
stopniu przez poszczególnych<br />
mieszkańców wsi. Inaczej bowiem<br />
nie byłoby możliwe ani je przestrzeganie,<br />
ani rozwijanie. Ta internalizacja,<br />
wraz z silnymi więziami społeczno-środowiskowymi,<br />
stanowiła<br />
podstawę prężnego i skutecznego<br />
systemu kontroli społecznej. Pozostawiała<br />
ona niewielki margines<br />
prywatności poszczególnym jednostkom<br />
i rodzinom, charakteryzując<br />
się agresywnością i brakiem<br />
tolerancji względem dewiantów i<br />
outsiderów.<br />
Etos chłopski był oparty na wysokiej<br />
randze ciężkiej fizycznej pracy,<br />
cier<strong>pl</strong>iwej, nie liczącej się z warunkami.<br />
Wymagała ona zaradności<br />
i rzetelności. Te cechy przechodziły<br />
również na inne sfery życia i zachowań.<br />
Z pracowitoścą, solidnością,<br />
ale i biedą kontrastowały zachowania<br />
typu "zastaw się a postaw<br />
się", procesów sądowych, niekiedy<br />
przestępczości, do morderstwa<br />
włącznie.<br />
Rozbudowana obyczajowość rodzinna<br />
i świąteczna, stwarzała okazję<br />
do uznanego społecznie używania<br />
alkoholu. W XIX w. pijaństwo stało<br />
11
Change language