SPIS RZECZY

musi najpierw stać się wielkim kłamstwem również we mnie samym, zanimstanie się prawdą” 8 . Luter ma przy tym na myśli wcielenie Boskiego Słowa,które „stało się ciałem”, czyli grzechem, kłamstwem itd. Słusznie zauważaMannermaa, że „właściwym podmiotem i działającą osobą jest sam Chrystusobecny w wierze” 9 , co Luter wielokrotnie powtarza w swoich dziełach. Przytym posuwa się tak daleko, że wszystko, co człowiek normalnie czyni zgodnieze swoją naturą, tak jak na przykład nasze spostrzeganie, w rzeczywistościczyni dla niego sam Chrystus: „To słowo, które wypowiadam fizycznie,nie jest słowem ciała, lecz Ducha Świętego i Chrystusa. To spostrzeganie,które wchodzi w moje oczy lub też z nich wychodzi, nie powstaje z ciała,tzn. nie moje ciało nim rządzi, lecz Duch Święty. Tak samo i słuchanie – niepowstaje z ciała ani w nim, lecz dokonuje się w Duchu Świętym i z niego” 10 ,ponieważ nie jest się już w swojej substancji, lecz częścią substancjiChrystusa. Jak sprzeczny jest ten tok myślenia Lutra, potwierdza jegokazanie bożonarodzeniowe z roku 1515: „My będąc ciałem, nie staniemy sięSłowem w ten sposób, jakobyśmy byli przemienieni w Słowo według naszejsubstancji, lecz dlatego, że to Słowo przyjmujemy i jednoczymy się z nimprzez wiarę. Na podstawie tego zjednoczenia mówi się, że Słowo to nie tylkoposiadamy, lecz także nim jesteśmy” 11 . Luter nazywa poznanie Chrystusa„najwyższą mądrością” 12 , ponieważ ono nam objawia, że Osoba Chrystusastanowi „całą naszą istotę” 13 . Luter w różny sposób stara się udowodnić swojątezę, że Boska Prawda składa się z niej samej i jej negacji. Jeśli św. Jan pisze:„W prawdzie nie ma żadnego kłamstwa” (1J 2,21), to Luter odpowiada: „To jestjakiś hebraizm” 14 .To Słowo Boże dla Lutra wskazuje tylko na to, jaki Bóg jest sam w sobie,a mianowicie jako sprzeczność; dlatego wszystkie możliwe sposobyobjawiania się Boga są zawsze zarówno pozytywne, jak i negatywne,tak sprzeczne w sobie, jak według Lutra Syn Boży jest zarazem Bogiemi Człowiekiem: „Mądrość Boga jest ukryta pod postacią głupoty, a prawda podkłamstwem” 15 . Dlatego dla Lutra Bóg – będąc taką syntezą prawdy i jej negacji– musi pozostać „niepoznawalny” 16 . Przyczyną tego, że Luter trzymał sięobjawienia Boga w Chrystusie, jest to, że Luter – wpisany w Osobę Chrystusa8 M. Luther, WA 31 I, 250, 32-33.9 Th. Mannermaa, Der im Glauben gegenwärtige Christus, tłum. H. Ulrich, Hannover 1989, s. 62.10 M. Luther, WA 40 I, 289, 16-30.11 M. Luther, WA 1, 28, 39-41.12 M. Luther, TR V, 92, 3-4, nr 5360.13 M. Luther, TR VI, 71, 21-22, nr 6603.14 M. Luther, WA 20, 680, 10.15 M. Luther, WA 56, 446, 31-32.16 M. Luther, WA 45, 96, 27-28.