SPIS RZECZY

Ukonstytuowanie www.wydawnictwofronda.pl/prenumerataprawdy poprzez kłamstwo w nowożytnej myśli filozoficznej181iluzję znieść. Tylko z tego błędu wynika prawda, a na tym polega pojednaniez błędem i ze skończonością. Inność czy też błąd – jako zniesiony – sam jestkoniecznym elementem prawdy, która tylko przez to jest prawdą, że czynisiebie swoim własnym rezultatem” 39 . Hegel mówi tutaj wyraźnie, że prawdaabsolutna zawiera w sobie fałsz i błąd, znosząc go w sobie samej, tzn. żeprawda nigdy nie przestaje jednocześnie być błędem. Błąd jest podniesionydo rangi „koniecznego elementu” prawdy. Egzystencja Boga, Jego byt, jestjednocześnie prawdziwy i fałszywy. Te elementy idei „ukazują się na sposóbdialektyczny” 40 . Byt najwyższy jest teraz pojmowany dialektycznie, ponieważ„idea sama jest dialektyką, która wiecznie odróżnia i rozróżnia między tym,co ze sobą tożsame, a tym, co dyferentne, między tym, co subiektywne, a tym,co obiektywne, między tym, co skończone, a tym, co nieskończone, międzyduszą a ciałem – i w ten sposób jest wiecznym stworzeniem i wiecznymduchem” 41 . Jeśli absolut, który zawiera w swojej istocie błąd, oszukuje w tensposób samego siebie i też byt skończony, to wtedy Absolut jako Bóg niejest już prawdą absolutną, lub inaczej mówiąc: Bóg jest prawdą absolutną,ale w znaczeniu absolutnej sprzeczności, którą Hegel postuluje i stara sięudowadniać. Dla Hegla Bóg jest więc jednocześnie prawdziwym i fałszywym.Prawda musi najpierw „sprawdzić się”. Ma to miejsce wtedy, gdy „Bóg,który jest prawdą, tylko pod tym względem jest przez nas poznawany w tejswojej prawdzie, tzn. jako duch absolutny, o ile jednocześnie uznajemy jakonieprawdziwy stworzony przez Niego świat, przyrodę oraz skończonegoducha w odróżnieniu od Boga” 42 . Bóg „sprawdza się”, przyjmując do siebiez powrotem wszystko, co skończone, względnie zapośrednicza się poprzezfałsz jako drugą stronę tego, co prawdziwe, ponieważ „prawda jest taką siłą,że istnieje ona również w fałszu, a potrzebne jest tylko właściwe zwrócenieuwagi, aby w tym fałszu odnaleźć – lub raczej dostrzec – to, co prawdziwe.Prawdą jest tutaj zapośredniczenie się ze sobą poprzez negację drugiegooraz tego zapośredniczenia przez drugiego” 43 . To, co prawdziwe, musi byćw relacji z tym, co nieprawdziwe i tylko przez tę nieprawdę staje się prawdą.Innymi słowy: Bóg staje się samym sobą, gdy znosi wszystko, co światowe jakonieposiadające istoty samej w sobie, potwierdzając się przez to jako prawda.39 Tamże, s. 367.40 Tamże, s. 370.41 Tamże, s. 371.42 Tamże, s. 180.43 G.W.F. Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Religion, t. 2, w: G.W.F. Hegel, Werke, tłum. H. Ulrich, t. 17,Frankfurt a. M. 1986, s. 466.