SPIS RZECZY

4 listopada 2009 roku na ekrany rosyjskich kin wszedł filmPawła Łungina Car. Data nie była przypadkowa: tego dnia obchodzonejest nowe święto państwowe – Dzień Jedności Narodowej, ustanowiony zaprezydentury Władimira Putina na pamiątkę wygnania Polaków z Kremla.Wybór owego święta ogniskował się wokół pytań dotyczących poszukiwańrosyjskiej tożsamości historycznej. W takim też kontekście pojawił sięfilm Łungina – jako głos w dyskusji o samoświadomości Rosjan, a zarazempolemika z głośnym filmem Siergieja Eisensteina Iwan Groźny.Jeden z najgłośniejszych sowieckich filmów historycznych powstałw 1944 roku na osobiste zamówienie Stalina. Generalissimusowi imponowałkrwawy sposób, w jaki car rozprawił się z opozycją, dlatego od początku dokońca czuwał nad powstaniem monumentalnego dzieła. W efekcie twórcaPancernika Potiomkin wyreżyserował film będący wielką pochwałą rosyjskiegosamodzierżawia i apoteozą kultu jednostki.W odróżnieniu od Eisensteina, w filmie Łungina bohaterów jest dwóch– car Iwan IV Groźny i metropolita moskiewski Filip Kołyczow. Pierwszyreprezentuje władzę świecką, drugi – duchowną. W dzieciństwie byliprzyjaciółmi, ale z czasem ich drogi rozeszły się. Kiedy Rosyjska CerkiewPrawosławna po odejściu metropolity Atanazego zostaje bez przywódcyduchowego, Iwan Groźny każe sprowadzić do Moskwy Filipa, który byłwówczas ihumenem Monastyru Sołowieckiego. Początkowo mnich opiera sięprzyjąć proponowaną mu godność, ale z czasem zgadza się, gdyż ma nadzieję,że uda mu się wpłynąć na postępowanie cara.Panowanie władcy odznaczało się bowiem wyjątkowym okrucieństwemwobec poddanych, zarówno przeciwników politycznych, jak i tych, którzybyli mu wierni. Iwan lubował się w zadawaniu cierpienia innym, sycąc sięwidokiem bólu, strachu i poniżenia. Swój pierwszy wyrok śmierci wydał jużjako trzynastolatek, skazując kniazia Andrieja Szujskiego na rozszarpanieprzez psy. Historycy obliczają, że w ciągu swojego panowania pierwszycar Rosji eksterminował połowę męskiej ludności własnego kraju. Stworzył