SPIS RZECZY

uwięziony w monastyrze. Egzekucję na nim przeprowadzi osobiście naczelnykat Rosji, przywódca Opryczniny, Maluta Skuratow. Sto lat później metropolitaFilip Kołyczow wyniesiony zostanie na ołtarze jako święty Kościołaprawosławnego.Reżyser Paweł Łungin powiedział, że chciał swym filmem wyrazić podziwdla świątobliwego mnicha, który „sam złożył ofiarę z siebie, próbujączatrzymać bezsensowny rozlew krwi”. Twórca podkreślił, że w odróżnieniuod Eisensteina chciał, aby opowieść o pierwszym carze Rosji miała dwóchbohaterów: „Nigdy nie podjąłbym się filmu o samym tylko Groźnym – robićkino pokazujące rozpad duszy to rzecz ciężka i mało interesująca. Chciałem,by powstał film o wierze, wzywającej do dobra i gotowej ponieść ofiarę”.Najnowszy obraz Łungina nie dotyczy jednak tylko przeszłości. Jestopowieścią o naturze i mechanizmach władzy także w dzisiejszej Rosji,ponieważ – zdaniem reżysera – właśnie w okresie panowania IwanaGroźnego należy szukać źródeł wielu zjawisk rosyjskiego życia politycznego.„Mamy naród, który nie ogranicza siebie w niczym – mówi twórca Cara. –W świecie zachodnim demokracja istnieje dlatego, że ludzie wiedzą, iż należysobie w czymś odmawiać. My zaś mamy społeczeństwo, któremu brakujesamokontroli. To się przejawia we wszystkim. Na przykład: stoją samochodyna czerwonym świetle i zawsze znajdzie się ktoś, kto łamiąc przepisy, jeobjedzie. Prędzej wszystkich zobaczy w grobie, niż sam stać będzie w kolejce.Każda demokracja zaczyna się od tego, że jeśli w kolejce stoi dwadzieściasamochodów, to ty podjeżdżasz i stajesz jako dwudziesty pierwszy. A u nas– jeśli cię nie złapią, to nie jesteś złodziejem. Musi dopiero przyjść milicjanti ukarać. U nas władza pełni funkcję sumienia. I w tym momencie musimypowrócić do Iwana Groźnego, dlatego że takie absolutne przyzwolenie nawszystko ukształtowała w Rosjanach władza, której początek dał właśnieGroźny. To władza, która nie ufa tym, którymi kieruje. A Groźny nie wierzyłnikomu. Był pierwszym w naszej historii carem, który walczył z własnymnarodem. Stworzył Opryczninę. Napuścił jedną część Rosji na drugą.W rezultacie do dziś mamy strasznie archaiczny naród, który nie uznajejakiegokolwiek wewnętrznego samoograniczenia, a przy tym ciągle, w sposóbpełen hipokryzji, domaga się silnej ręki”.Wydaje się, że źródłem takiego stanu rzeczy jest pełne podporządkowaniesobie władzy duchowej przez władzę świecką. Po męczennikach, którzy niegodzili się na legitymowanie tyranii przez Kościół (takich jak metropolitaFilip w XVI wieku czy patriarcha Tichon w XX stuleciu), przyszli konformiściw sutannach, którzy ulegli despotom. W rezultacie zinstrumentalizowana