#1(36)'13
#1(36)'13
#1(36)'13
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
marTlmsajuleba<br />
N1<br />
da<br />
kanoni<br />
baijani. 34 qarTuli bazari TiTqmis mTlianad, naqurdali kompiuteruli programebiT aris gajerebuli,<br />
naqurdali programebis fasi licenzirebuls ramdenjerme Camouvardeba, rac licenzirebuli<br />
produqciis gavrcelebas azrs ukargavs.<br />
saqarTveloSi naqurdali kompiuteruli programebis gamoyeneba sisxlis samarTlis danaSaulia.<br />
sxvadasxva SemTxvevaSi, es danaSauli iTvaliswinebs fulad jarimas, oridan aTi aTas<br />
laramde an Tavisuflebis aRkveTas sam wlamde vadiT. miuxedavad moparuli kompiuteruli programebis<br />
gavrcelebis kolosaluri arealisa, saqarTvelos generaluri prokuraturis cnobiT,<br />
am saxis danaSaulisaTvis, dRemde erTi adamianic ki, ar dasjila, upirveles yovlisa, momCivanis<br />
ararsebobis gamo.<br />
saqarTvelosaTvis kiberdanaSaulisa da kiberusafrTxoebis problematika gansakuTrebiT<br />
mwvaved dadga 2008 wlis movlenebis Semdeg, rodesac masobrivi kiberSetevebi ganxorcielda<br />
samTavrobo da arasamTavrobo internet-resursebze. ruseT-saqarTvelos omis Semdeg, virtualur<br />
samyaroSi axali termini gaCnda _ kiberomi. aseTi omis dros, internetsivrce brZolis<br />
damatebiTi iaraRia. ruseTis moqalaqeebma, koordinirebuli Tavdasxmis Sedegad, mwyobridan<br />
gamoiyvanes aTamde mniSvnelovani qarTuli saiti, maT Soris, qveynis prezidentis, Tavdacvis<br />
ministris, saqarTvelos erovnuli bankisa da mTavari sainformacio veb gverdebi.<br />
2008 wlis 12 agvistos gazeTi “The New York Times” werda, rom istoriaSi pirvelad or qveyanas<br />
Soris SeiaraRebul konfliqts win intensiuri kibermomzadeba uZRvoda. saqarTveloze kiberSetevebi<br />
ar dawyebula 8 agvistos. is konfliqtis dawyebamde bevrad adre momzadda da SedarebiT<br />
mcire masStabebiT jer kidev, ivlisis bolodan xorcieldeboda. 35<br />
aragonieri iqneboda imedi dagvemyarebina mxolod dacviT meqanizmebze. upirvelesad, imitom,<br />
rom erT Setevas SeiZleba mosdevdes meore. gansakuTrebiTi dacviTi meqanizmebis gamoyeneba<br />
uzrunvelyofs usafrTxoebas mxolod maSin, rodesac teqnologiebi, romelic mis safuZvelSi<br />
devs _ aris srulfasovani. 37<br />
„hakerebi~ cdiloben miiRon informacia Tavdasxmis sxvadasxva gzebis gamoyenebiT, romlebic<br />
erTi mxriv, xdebian ufro da ufro daxvewilebi da meore mxriv _ gamosayeneblad martivi.<br />
xSirad xdeba, rodesac momxmareblebi iyeneben erTi da igive parols sxvadasxva sistemebTan<br />
wvdomisas. paroluri Setevis Tavidan acileba SesaZlebelia Tu ar gamoviyenebT teqsturi<br />
formis parolebs. isini unda Seicavdnen simboloebis maRal da dabal registrebs, cifrebs an<br />
specniSnebs.<br />
samuSao sadgurebi saboloo momxmareblebiT, noyieri adgilia virusebisa da e.w. „troas<br />
cxenebis~ gavrcelebisaTvis. maTTan sabrZolvelad efeqturia antivirusuli programebi. isini<br />
aRmoaCenen virusebs da aferxeben maT gavrcelebas. virusebze axali informaciis miReba efeqtians<br />
xdis maT muSaobas, amitom saWiroa maTi mudmivi ganaxleba.<br />
efeqtiani Tavdacva Sedgeba sami nawilisagan: dacva, aRmoCena da reagireba. mniSnvelovania<br />
momxmarebeli winaswar gaecnos sxvadasxva saxis incidentis dros gasatarebeli RonisZiebis<br />
wesebs (rekomendaciebs), rogoricaa: momxmareblis autentifikaciis monacemebis (saxeli, paroli)<br />
Secvla, dablokva, sabanko sabaraTe angariSebis droebiT dablokva, dazianebuli kompiuteruli<br />
resursebis ucvlelad Senaxva (Semdgomi analizis Casatareblad).<br />
kiberTavdasxmis Tavidan asarideblad, kompiuterul sistemebze aucilebelia, iyos dayenebuli<br />
mxolod licenzirebuli programebi da sistematurad unda xdebodes maTi ganaxleba, rac<br />
mniSvnelovnad amcirebs sistemis arakeTilsindisierad gamoyenebis risks. aseve, martivi gonierebaa<br />
_ ar gavceT pasuxi ucnob eleqtronul gzavnilebs, ar movaxdinoT ucnobi saitebidan<br />
programebis CamotvirTva da Cveni piradi informaciis miwodeba internetiT. 38<br />
130