Erfgoededucatie - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

eeld, een markant marktplein, het jaagpad langs het kanaal – of tot de culturele erfenis van een
streek. Naast lokaal en regionaal erfgoed is er erfgoed dat van nationale betekenis is omdat het
kenmerkend en belangrijk is voor de (wordings)geschiedenis van Nederland en de Nederlanders.
Neem de schilderijen van Rembrandt, zeekaarten uit de tijd van de VOC en vroeg industrieel
design.
Ook bevindt zich op het Nederlands grondgebied erfgoed dat voorkomt op de UNESCO-lijst van
beschermd werelderfgoed, die 830 monumenten uit de hele wereld telt. We hebben het dan over
het voormalig eiland Schokland, de Stelling van Amsterdam, het molencomplex bij Kinderdijk,
het Ir. D.F. Wouda gemaal in Lemmer, de droogmakerij De Beemster, het Rietveld-Schröder huis in
Utrecht en de historische binnenstad van Willemstad op Curaçao.
Gemeentelijk erfgoed is niet synoniem met een roemrijk verleden of uitsluitend verbonden met
historische figuren en gebeurtenissen. Erfgoed omvat juist talloze, tastbare herinneringen aan
gewone mensen en alledaagse dingen. In elke gemeente is erfgoed aanwezig om het verhaal van
die plaats te vertellen en te verduidelijken. In steden met een rijke historische binnenstad zoals
Zutphen en Maastricht, maar ook in jonge gemeenten als Almere of Nieuwegein, in dorpen op het
platteland van Zeeland tot Groningen en in industriesteden als Eindhoven en Emmen.
1.4 Erfgoed lééft
Belangstelling voor erfgoed is er zeker. In het onderwijs is cultuureducatie, waartoe ook de kennismaking
met erfgoed behoort, een niet meer weg te denken onderdeel van opleidingen. De
jaarlijkse Open Monumentendagen zijn met ca. 900.000 bezoekers een van de grootste culturele
manifestaties van Nederland. Ook het Museumweekend trekt ongeveer een miljoen bezoekers,
terwijl de Landelijke Archievendag, voor het eerst georganiseerd in 2004, een steeds grotere
bekendheid krijgt. Maar ook de archeologie spreekt sterk tot de verbeelding. De opgravingen van
Romeinse schepen in Woerden en de Utrechtse nieuwbouwwijk Leidsche Rijn waren voorpaginanieuws
en brachten duizenden belangstellenden op de been.
Vooral de belangstelling voor erfgoed in de eigen omgeving is groot. Steeds meer mensen
houden zich bezig met de geschiedenis van de eigen familie, straat, gemeente of regio. Erfgoed is
een sector waarin veel vrijwilligers actief zijn, bijvoorbeeld in kleinere musea en oudheidkamers
of als stadsgids. Voor anderen is bezig zijn met cultuurhistorie een plezierige en interessante
vrijetijdsbesteding. Naast lokale heemkundekringen zijn er talloze historische verenigingen die
de geschiedenis van hun dorp, stad of streek in kaart brengen. Met de stijgende interesse voor
het stamboomonderzoek groeit ook het aantal genealogische verenigingen. Naast audiovisueel
materiaal en boeken, variërend van dialectwoordenboeken tot historische atlassen, is er steeds
meer informatie over (lokaal) erfgoed beschikbaar op websites, zowel ingericht door professionele
instellingen als door amateur-historici.
Voor een deel past de aandacht voor erfgoed binnen de toegenomen belangstelling voor geschiedenis.
Onder invloed van migratie en globalisering is er een reflex om de eigen cultuur te
omkaderen en groeit de behoefte aan een breder historisch perspectief. Daarin past ook de roep
om een ‘canon van Nederland’: een overdraagbare compilatie van wat wij als wezenlijke kennis
van ons gemeenschappelijke verleden beschouwen.
Behalve als baken voor historisch besef en ijkpunt voor gedeelde identiteit heeft erfgoed een
belangrijke betekenis op zich. Omdat we het mooi vinden of omdat het ons even het gevoel geeft
dat we het verleden kunnen aanraken.
1.5 Beleid, behoud en beheer
Er is een zekere taakverdeling tussen overheden ten aanzien van cultureel erfgoed. Het Rijk (ministerie
van OCW) verzorgt de infrastructuur rond erfgoedcollecties met de instandhouding van
rijksinstellingen, zoals rijksmusea, de rijksdiensten en landelijke ondersteunende instituten. Ook
is het Rijk verantwoordelijk voor het toezicht (Erfgoedinspectie). Provincies richten zich met name
op ondersteuning van het erfgoedveld. Gemeenten zorgen voor instandhouding en ontsluiting
van erfgoed op lokaal niveau.
De directie Cultureel Erfgoed van het ministerie van OCW houdt zich vooral bezig met beheer,
toegang en gebruik van erfgoed. Voor de verschillende sectoren van cultureel erfgoed – monumenten,
musea, archieven en archeologie – zijn er drie rijksdiensten die ressorteren onder het
Directoraat-Generaal Cultuur en Media: de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en
Monumenten (een fusie van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg), het Instituut Collectie Nederland (ICN) en het Nationaal
Archief (NA). De voorheen zelfstandige koepelorganisaties voor archieven, monumenten en
10