Erfgoededucatie - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

HEEFT ERFGOED
Voorwerpen, gebouwen en documenten van vroeger, de grond waarop we bouwen, taal,
tradities en gebruiken vertellen samen het verhaal van een plaats. Een verhaal dat nooit
af is, maar altijd tot de verbeelding spreekt. Erfgoed is er in soorten en maten, in elke
gemeente, en heeft betekenis voor inwoners van vandaag en morgen.
1.1 Wat is erfgoed?
Cultureel erfgoed, dat zegt niet iedereen wat. En wie er wat over wil zeggen, kan kiezen uit
verschillende definities met telkens iets andere accenten. Een goed bruikbare omschrijving van
cultureel erfgoed is: ‘Overblijfselen uit het verleden die een samenleving belangrijk vindt om te
bewaren en te beschermen.’ Dat kunnen voorwerpen zijn in musea, archeologische vondsten,
documenten in archieven, monumenten, stads- en dorpsgezichten en zelfs landschappen. Maar
ook verhalen, taal, tradities en gebruiken.
Niet alles wat oud is, krijgt meteen het predicaat erfgoed. Het gaat er immers om wat we als samenleving
willen bewaren en wat niet. Bij zo’n waardeoordeel spelen allerlei afwegingen een rol
die naar plaats en tijd verschillen. Het antwoord op dergelijke vragen zal altijd worden ingekleurd
door de heersende cultuur, vandaar de aanduiding ‘cultureel’ erfgoed. Daarnaast speelt ook de
spreekwoordelijke ‘zeef van de tijd’ een rol. Wanneer je op enige afstand staat, zie je beter hoe
bijzonder bepaalde overblijfselen zijn. Erfgoed zegt ten slotte ook iets over ‘erven’: dat wat we
meekrijgen van voorgaande generaties. En soms krijgt erfgoed extra waarde als symbool voor
of baken in de tijd. Erfgoed valt niet helemaal samen met de (cultuur)geschiedenis, maar is een
tastbaar deel daarvan.
Omdat elke generatie haar eigen keuzes maakt, is cultureel erfgoed een dynamisch gegeven. Erfgoed
kent dus geen voor langere tijd geldende, vast omschreven inhoud. Het heeft verschillende
functies en betekenissen. Goed beschouwd vertelt cultureel erfgoed ons wie we zijn en hoe we zo
werden. Het maakt ons door collectieve herinnering bewust van onze identiteit.
In deze publicatie gebruiken we meestal de enkele term ‘erfgoed’, omdat dit steeds meer het
standaardbegrip wordt.
1.2 Veranderlijk en verschillend
Erfgoed in Nederland heeft vele verschijningsvormen. Van stokoud tot meer recent, van ‘hard’
(gebouwen en voorwerpen) tot ‘zacht’ (tradities, verhalen), van zeldzaam tot wijdverbreid. Niet
alleen 17e eeuwse grachtenpanden en de handgeschreven brief van Willem van Oranje, maar ook
de Rietveldstoel, de huwelijksakte van het arbeidersmeisje en de boerenzoon en die fabriek uit de
jaren vijftig. Van het unicum van de Nachtwacht tot het gemeengoed van de familiestamboom.
Herkenbaar bewaard binnen de muren van musea en archiefinstellingen, te zien als monument,
gemarkeerd door archeologische vindplaatsen, maar ook in onvermoede en triviale verschijningsvormen.
Zoals bedrijfsarchieven, een stadspark of de oude foto van een dagelijks tafereel.
Erfgoed is voortdurend in verandering en ontwikkeling. Zo zijn industrieel erfgoed en mobiel
erfgoed relatief nieuwe categorieën. Ook voor de cultuurhistorische waarde van landschappen is
meer aandacht. Steeds meer belangstelling is er ook voor immaterieel erfgoed. Dit niet-stoffelijke
erfgoed omvat onder meer orale tradities (mythen, sprookjes) en taal (zegswijzen), ambachten,
gebruiken, rituelen en volkscultuur. Met de komst van grote groepen migranten gaat ook hun
erfgoed deel uitmaken van het Nederlandse. Een groot deel van dit erfgoed van elders is immaterieel
van aard. 2
Met de introductie van culturele planologie is erfgoed eveneens een rol gaan spelen in de ruimtelijke
ontwikkeling van Nederland en daarmee in de kwaliteit van onze leefomgeving.
1.3 Overal aanwezig, altijd dichtbij
Erfgoed is overal om ons heen. Sommige zaken behoren tot het plaatselijke erfgoed – een stand-
2 DOCA Bureaus (2005) Immaterieel
cultureel erfgoed in Nederland (p. 9)