Erfgoededucatie - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Cultuurhistorische waardenkaart
48 Erfgoed Actueel (2005) Oud Nieuws
nr. 3: Gemeenten brengen cultuurhistorie
in kaart
dende erfgoedinformatie. In steeds meer gemeenten maakt de traditionele brochure overigens
plaats voor moderne wegwijsmiddelen. Zo kent Den Haag een archeologische wandelroute waarbij
informatie over archeologische vondsten via de mobiele telefoon kan worden opgevraagd en
bieden Naarden-Vesting en Nijmegen een GSM-wandeling langs historische locaties. Zutphen
had de landelijke primeur van een iPod-stadswandeling. In Rotterdam navigeert GPS wandelaars
feilloos langs een kunst- en architectuurroute.
Een aantal gemeenten past bewust verschillende vormen van erfgoededucatie toe om stad of
dorp te profileren als cultuurhistorische trekpleister voor toeristen en recreanten.
∆ Zie ‘Groenlo profileert zich als vestingstad’ .
Voor elk type presentatie is het belangrijk dat er een verhaallijn is. Bezoekers zijn niet geïnteresseerd
in een droge opsomming van informatie, hoe cultuurhistorisch verantwoord ook. Een actuele
aanpak is verschillende erfgoedelementen en instellingen te presenteren als onderdelen van
een samenhangend verhaal dat een gemeente over zichzelf wil vertellen. Een integrale aanpak
biedt bezoekers een handvat om de gemeente te verkennen, waarbij ze en passant ook kleinere
erfgoedinstellingen en minder bekend erfgoed tegenkomen. Vergeet daarbij het immateriële
erfgoed van de gemeente niet. Festivals, processies, oogstfeesten, paasvuren, klederdrachtdagen,
historische nijverheid: het zijn allemaal grote publiekstrekkers.
Ook het toeristische bedrijfsleven kan in een totaalaanbod een partner zijn. Zo verwerken recreatieparken
regelmatig erfgoedelementen uit de omgeving in hun inrichting en activiteitenaanbod.
Door monumenten, archeologische plaatsen of cultuurhistorisch landschap en museumobjecten
met elkaar in verband te brengen ontstaat een meerwaarde, die herhalingsbezoek bevordert.
Daarbij is het zaak de beoogde publieksgroep(en) in het oog te houden. Wie kinderen wil boeien,
kiest een ander perspectief dan wie de echte cultuurtoerist wil plezieren.
6.7 Cultuurhistorie in ruimtelijke ontwikkeling
Erfgoed geeft een stad of dorp een herkenbaar gezicht en draagt bij aan de identiteit die mensen
ontlenen aan een plek. Daarnaast stijgt de vraag naar woon- en werkmilieus met een ‘eigen karakter’,
in reactie op de toenemende eenvormigheid van onze leefomgeving. Zoals gezegd, hebben
een aantal landelijke stimuleringsprogramma’s als het Actieplan Cultuurbereik en Belvedere
culturele planologie definitief op de agenda gezet. [4.3]
Inbreng van cultuurhistorische kwaliteiten in lokale ruimtelijke ontwikkelingsprocessen vraagt om
samenwerking tussen verschillende gemeentelijke sectoren, zoals Monumentenzorg, Ruimtelijke
Ordening en Publieke Werken en inbreng van verschillende vakdisciplines (planoloog, stedenbouwkundige,
architecten e.d.). Ook bewoners dienen tijdig bij de planvorming betrokken te
worden. Mogelijkheden voor inbreng van bewoners zijn: enquêtes, diepte-interviews, inspraakavonden,
een interactieve website en werkvormen waarbij inwoners verhalen, foto’s en ander
(beeld)materiaal ‘van vroeger’ kunnen inbrengen.
Naast provincies laten ook steeds meer gemeenten een cultuurhistorische waardenkaart
ontwikkelen. Met een helder overzicht in handen kan de gemeente bij ruimtelijke vraagstukken
veel beter bepalen welke cultuurhistorische elementen zij in stand wil houden en
welke eventueel kunnen wijken voor een nieuwe bestemming. Een dergelijk toetsingskader
voorkomt (kritiek op) ad hoc beslissingen.
De gemeenten Duiven gaf bijvoorbeeld opdracht voor een cultuurhistorische analyse,
toen een nieuwbouwplan voor het centrum op verzet stuitte. Alle kadastrale panden en
percelen van de gemeente werden onderzocht om een beeld te krijgen van de ontwikkeling
in de tijd. Daarbij werd gelet op de ontwikkeling van de infrastructuur in weg
en water, de belangrijke historische panden en hun functies, de arbeidshistorie en de
herkenbaarheid van de oorspronkelijke functies. De cultuurhistorische analyse vormde
samen met een schetsboek van gemeentelijke monumenten, opgesteld door de Historische
Kring in Duiven, weer de basis voor een lesbrief voor de basisschool. 48
Een van de kernthema’s van Belvedere is ‘stedelijke ontwikkeling’. Erfgoededucatie speelt hierin
een rol bij de voorbereiding en uitvoering van fysieke ingrepen door overblijfselen uit het verleden
van achtergrond en context te voorzien. Op deze manier is bij bewoners en private partijen
als woningcorporaties en projectontwikkelaars draagvlak te creëren voor ‘behoud door ontwikkeling’.
Actuele aandachtspunten in de ruimtelijke ontwikkeling van gemeenten zijn: