Erfgoededucatie - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

van mensen met een andere culturele bagage. Zo heeft het vooroorlogse Rotterdam weinig meer
van doen met de multiculturele metropool van nu en wonen in traditionele plattelandsgemeenten
steeds meer mensen ‘van buiten’.
Cultuurbeleid is bij uitstek een middel waarmee de gemeente de eigen identiteit van de lokale gemeenschap
tot uitdrukking kan laten komen. 14 Dit met de kanttekening dat het benadrukken van
lokale identiteit niet mag leiden tot een verkokering die het zicht op de buitenwereld beneemt
en een wij/zij gevoel creëert dat impliciet en onbedoeld andere groepen uitsluit. Het gaat om het
gebruiken van wat was, voor nu en de toekomst. 15
Erfgoededucatie is in dat verband een goed instrument om eigenheid te verklaren en tegelijkertijd
het gemeenschappelijke aan te tonen, ‘nieuw’ erfgoed van migranten aandacht te geven en
(inter)nationale verbanden aan te brengen. Erfgoededucatie kan inwoners een reden geven om
trots te zijn op de eigen omgeving en er zuinig(er) mee om te gaan. Het kan mensen van verschillende
generaties en culturele afkomst laten ervaren wat hen bindt en wederzijds begrip bevorderen.
Op deze manier kan erfgoededucatie, in samenhang met andere beleidsinstrumenten,
binnen de gemeente een bijdrage leveren aan het bevorderen van de leefbaarheid en een goed
sociaal klimaat [6.1-6.4].
3.7 Citymarketing en cultureel profiel
In steden en dorpen die steeds meer op elkaar gaan lijken, met dezelfde winkelcentra, bushokjes
en bedrijventerreinen, kan erfgoed gemeenten een herkenbaar eigen gezicht bieden.
Onderscheidend vermogen is belangrijk voor een stad of dorp: city- of placemarketing draait om
het onderstrepen van specifieke plaatselijke kwaliteiten. Kunst en erfgoed wordt een belangrijke
plaats toegekend in de aantrekkingskracht van een plaats voor potentiële inwoners, bezoekers
en (in mindere mate) bedrijven en andere mogelijke werkgevers. Cultuur kan immers de kwaliteit
van het leven in een gemeente - wonen, werken en recreëren - verbeteren en ertoe bijdragen dat
mensen zich er thuis voelen. In die zin hebben culturele voorzieningen, waaronder musea, voor
de grotere gemeenten een belangrijke economische betekenis. 16
Om te voorkomen dat het gepromote imago niet overeenstemt met de manier waarop inwoners
hun woonplaats beleven, is het van belang dat gemeenten zich rekenschap geven van hun culturele
identiteit. Culturele identiteit wortelt in de lokale cultuurhistorie en bestaat uit elementen van
de algemene identiteit die kunst en cultureel erfgoed omvatten. Een aanbeveling uit het eerder
geciteerde onderzoek van de Erasmus Universiteit luidt dat gemeenten bij het bepalen van hun
culturele identiteit allereerst moeten nagaan of de plaatselijke geschiedenis daarvoor bouwstenen
aandraagt. Zoals belangwekkende historische gebeurtenissen, - gebouwen of - personen, een
museaal topstuk, archeologische vondsten of ander erfgoed. Op dit fundament kan elke gemeente
voortbouwen met andere elementen die de culturele identiteit versterken. 17
Uiteindelijk maakt elke gemeente hierin een eigen keuze. Adviesbureau Berenschot dat in 2002
een onderzoek verrichtte naar de culturele profielen van zestien middelgrote gemeenten in Nederland
meende dat de gemeente pas als zij de basis, de qualifiers, op orde heeft, kan onderzoeken
op welke onderdelen een onderscheidend profiel mogelijk is, oftewel winners kan identificeren.
18 Uit het onderzoek bleek dat gemeenten kansen laten liggen omdat zij eerder geneigd zijn
zwakke punten te versterken dan voort te bouwen op sterke punten.
3.8 Cultuurtoerisme en stedelijke economie
Een goed aanbod aan culturele voorzieningen en activiteiten trekt dagjesmensen en toeristen
aan. Erfgoed kan daarin een factor van belang zijn. Gemeenten met een historische binnenstad,
bijzondere musea of monumenten, cultuurhistorische festivals of ander interessant erfgoed
hebben wat dat betreft een streepje voor. Toeristen maken immers ook gebruik van de plaatselijke
horeca, winkelen wat in de omgeving en blijven soms overnachten. De aanwezigheid van
erfgoed(instellingen) heeft dan een positieve spin-off op het lokale bedrijfsleven en is daarmee
een factor in de plaatselijke economie.
In onderzoek naar de relatie tussen ruimtelijke ontwikkeling en toerisme en recreatie in kleine
monumentale stadjes bleek dat erfgoed binnen deze gemeenten zowel direct wordt ingezet
voor toerisme, als indirect wordt gebruikt als decor voor evenementen en attracties. 19 Niet dat
toerisme en erfgoed in alle gevallen harmonieus samengaan. Ontwikkelingswensen vanuit toerisme/recreatie
– bijvoorbeeld openstelling van monumenten en recreatief gebruik van terreinen
– staan soms haaks op de eisen voor behoud en beheer van erfgoedsites en kan de leefbaarheid
in (binnen)stad of dorp onder druk zetten.
14 Wijn, C. (2003) Gemeentelijk cultuur-
beleid – een handleiding ( p.54)
15 IPO (2005) Kiezen in cultuurbeleid
(p. 10)
16 Hoefnagels, D. (2000) Bestuursrecht:
de relatie tussen musea en de overheid.
In: Jansen, I (2004) Handreiking museum-
beleid voor gemeenten
17 Cachet, E.A. e.a. (2003) Culturele iden-
titeit van Nederlandse gemeenten
18 Drenth, B. e.a. (2002) Cultuurprofielen