Erfgoededucatie - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

7 UNESCO (2003) Conventie voor het
behoud van immaterieel erfgoed
vingen, maar ook rondleidingen door depots en een aantal informatieve websites zoals
www.archeos.nl. Soms is het werk van archeologen te volgen via een webcam.
Monumenten en de gebouwde omgeving
Een monument is een gebouw of object, meestal ouder dan vijftig jaar, dat van algemeen belang
is vanwege schoonheid, cultuurhistorische waarde of betekenis voor de wetenschap: het laat
zien hoe er vroeger werd gebouwd of geleefd. Nederland telt ca. 50.000 monumenten, in soorten
en maten. De grootste categorie vormen de woonhuizen, gevolgd door andere gebouwen als
kastelen, kerken, boerderijen, molens, cafés, fabrieken, flats en ensembles van gebouwen (hofjes,
stads- en dorpsgezichten, wijken). Ook andere objecten kunnen van monumentale waarde zijn:
verdedigingswerken, stadsmuren, bruggen, fonteinen, (oorlogs)gedenktekens, terwijl ook parken,
(natuur)landschap of een boomgaard dit predicaat kunnen krijgen.
Er zijn rijksmonumenten -van nationaal belang, naast provinciale en gemeentelijke monumenten,
die onlosmakelijk verbonden zijn met de plaats waar ze staan. Naast de overheid houden
ook circa 900 particuliere organisaties zich bezig met behoud, herstel en onderhoud van monumenten.
Ongeveer veertig procent daarvan richt zich op een bepaalde categorie monumenten
(vuurtorens, industriële monumenten enz.). Sommige monumenten krijgen een nieuwe functie
(kantoor, horeca, kunstwerkplaats), andere zijn toegankelijk voor publiek, maar een groot aantal
kan alleen op aanvraag of voor een speciale gelegenheid worden opengesteld.
Industrieel erfgoed
Getuigen van voorbije fasen in de ontwikkeling van bedrijf en techniek vallen onder de noemer
‘industrieel erfgoed’. Naast gebouwen (pakhuizen, vemen, gasfabrieken, watertorens, sluizen,
stuwen, winkels, beursgebouwen enz.) omvat dit roerende zaken als machines en apparatuur,
vervoersmiddelen en restanten van infrastructuur zoals vaarwegen, havens, verkeerswegen,
spoor- en tramwegen en vliegvelden. Ook bedrijfsarchieven en beeld- en geluidscollecties
kunnen industrieel erfgoed zijn. In de jaren negentig zijn vele honderden objecten aangewezen
als rijksmonument. Ook gemeenten hebben industriële gebouwen of objecten tot lokaal monument
verklaard. De Federatie Industrieel Erfgoed (FIEN) fungeert als koepel voor een zestigtal
organisaties, die vaak drijven op enthousiaste vrijwilligers. In deze heterogene groep bevinden
zich lokale en regionale organisaties die zich op een bepaalde stad of een bepaalde streek richten,
maar ook categoriale, die zich bijvoorbeeld richten op gemalen, watertorens, schepen of trams
(www.industrieel-erfgoed.nl).
Mobiel erfgoed
Mobiel erfgoed omvat allerlei historische transportmiddelen. Er zijn vier sectoren: water, rail, weg
en lucht. Denk dus behalve aan oude auto’s en stadsbussen aan vissersschepen, veerboten, trams,
treinen en vliegtuigen. Musea en organisaties van particuliere eigenaren op het gebied van het
mobiel erfgoed zijn verenigd in de stichting Mobiele Collectie Nederland (MCN).
Immaterieel erfgoed
Overal waar mensen samenleven ontstaat immaterieel erfgoed. De UNESCO verstaat onder immaterieel
erfgoed: ‘De beoefening, de voorstellingen, de expressie, de kennis en de vakkennis
– inclusief de bijbehorende instrumenten, voorwerpen, artefacten en ruimtes – die gemeenschappen,
groepen en soms individuen erkennen als onderdeel van hun cultureel erfgoed. Immaterieel
erfgoed openbaart zich – onder andere – in de volgende domeinen: orale tradities, uitingen en
taal, de podiumkunsten, sociale praktijken, rituelen en feestelijke gebeurtenissen, kennis en praktijken
rond de natuur en het universum en het traditionele ambacht.’ 7
Kennis over dit ‘niet tastbare’ erfgoed is binnen gemeenten vaak aanwezig bij (oudere) inwoners
en meer specifiek bij historische verenigingen, oudheidkamers en heemkundekringen, maar ook
bij fanfares en andere muziekverenigingen, folkloristische dansgroepen en beoefenaars van oude
ambachten. Het nationale museum voor de cultuur van ons dagelijks leven is het Nederlands
Openluchtmuseum in Arnhem.
Landelijke instellingen die actief zijn op het terrein van het immaterieel erfgoed zijn het Meertens
Instituut (wetenschappelijk onderzoek) en het Nederlands Centrum voor Volkscultuur (NCV). Het
NCV ondersteunt het veld en geeft, onder meer via een website met kennisdatabank
(www.volkscultuur.nl) en tal van publicaties, voorlichting aan het grote publiek. Steeds meer
belangstelling is er voor erfgoed van migranten in Nederland, dat (hier) grotendeels immaterieel
van aard is.
1