Erfgoededucatie - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

6.2 Sociale cohesie en civil society
Eén van de voorwaarden voor sociale cohesie is het voorkomen dat bepaalde groepen in de bevolking
maatschappelijk worden uitgesloten. Dit impliceert dat ook culturele instellingen – maar
zij niet alleen – actie moeten nemen om brede groepen in de samenleving te bereiken. In beleidsnota’s
worden allochtonen het meest genoemd als risicogroep voor sociale uitsluiting, maar ook
ouderen, gehandicapten, school drop-outs, werklozen en lager opgeleiden lopen soms kans de
aansluiting met de maatschappij te verliezen.
Sinds het Actieplan Cultuurbereik 2001-2004 zijn er allerlei initiatieven ontwikkeld om cultuurparticipatie
en sociale participatie met elkaar te verbinden. Duidelijk is dat erfgoedinstellingen
en andere culturele organisaties hiervoor nieuwe wegen moeten zoeken en samenwerking
moeten aangaan met andere maatschappelijke sectoren. Daarbij blijken onderwijsinstellingen,
het (koepel)welzijnswerk en wijkaccountmanagers een betrouwbare bron van informatie over
behoeften en mogelijkheden van specifieke doelgroepen. 39
Landelijke bekendheid kreeg het project Blauwdruk. Onder deze titel experimenteerden vier
Nederlandse musea met nieuwe manieren om mensen bij het museum te betrekken die daar normaal
gesproken nooit komen. Belangrijk onderdeel van de werkwijze was de samenwerking met
maatschappelijke en culturele instellingen en kennisuitwisseling tussen de musea onderling.
Elk museum pakte het op eigen wijze aan. Museum Jan Cunen (Oss) bracht het museum letterlijk
het schoolgebouw in, Zcala (Den Haag) werkte met ambassadeurs uit de doelgroep aan een
‘andere’ programmering en het Noord-Brabants Natuurmuseum (Tilburg) en het Amsterdams
Historisch Museum trokken de wijk in. Het AHM richtte i.s.m. Buurtonline (een zogeheten ‘digitaal
trapveld’) 40 een website in met verhalen van buurtbewoners. Deze werden opgetekend door
een hiervoor kortdurend geschoolde groep vrijwilligers die een dwarsdoorsnede van de buurtbevolking
vormde. (www.geheugenvanoost.nl) De ervaring van de vier Blauwdruk-musea was
dat outreach-activiteiten erg arbeidsintensief zijn, maar wel vruchten afwerpen. Voorbeelden zijn
tentoonstellingen in winkels en wijkcentra en diverse ict-projecten voor buurtbewoners.
De laatste jaren wordt het belang van de civil society en sociaal kapitaal meer en meer erkend.
In de civil society zijn burgers lid van verschillende netwerken en werken zij op vrijwillige basis
samen aan de ontwikkeling van de samenleving. Gemeenten vertalen dit begrip als een moderne
vorm van maatschappelijk middenveld. De civil society is van belang omdat dit de omgeving is
waarin de burger zich vrijwillig organiseert en zijn talenten tot ontwikkeling kan brengen. Denk
hierbij aan kleinschalige burgerinitiatieven zoals buurtverenigingen, zorggroepen, bewonersorganisaties
en internetgroeperingen. Ook de erfgoedsector is bij uitstek een terrein waar met veel
vrijwilligers en weinig geld veel wordt bereikt.
Daarnaast kan de gemeente langs andere weg een bijdrage leveren aan de civil society. Namelijk
door een goed klimaat te scheppen voor creativiteit en culturele ontplooiing. 41 Daarbij kunnen
ook erfgoedinstellingen de helpende hand bieden.
6.3 Activiteiten voor ouderen
De pilot vormde een onderdeel van een groter project waarmee het NCV wil laten zien hoe historische
verenigingen migratiegeschiedenis in de lokale geschiedenis kunnen integreren. Achterliggend
doel is ertoe bij te dragen dat de huidige discussies over de multiculturele samenleving
meer in historisch perspectief geplaatst worden. De resultaten van het project zijn vertaald naar
een reizende tentoonstelling.
Het NCV heeft twintig reizende tentoonstellingen te huur voor musea, bibliotheken, scholen
en andere belangstellenden. Het gaat om basistentoonstellingen, die bijvoorbeeld te gebruiken
zijn als algemeen kader voor een eigen expositie. Onderwerpen zijn onder meer: gebruiken rond
zwangerschap, geboorte en huwelijk, boerenleven in Nederland, kermis, winterfeesten en sport.
Meer informatie: www.volkscultuur.nl.
Bij alle aandacht voor cultuureducatie voor jongeren, moeten we niet vergeten dat Nederland een
groeiend aantal senioren kent. Voor een deel betreft het actieve cultuurgenieters die de weg naar
erfgoedinstellingen wel weten te vinden. Verder zijn pensioengerechtigde inwoners vaak actief
als vrijwilliger, bijvoorbeeld als rondleider, stadsgids of bij demonstraties van oude ambachten.
1
39 Kamp van der, M. & Ottevanger, D.
(2003) Cultuureducatie en sociale cohe-
sie. Een verkennend onderzoek
40 Een digitaal trapveld is een locatie
waar voornamelijk ouderen, vrouwen,
werkzoekenden en nieuwkomers gratis
of voor een gering bedrag leren omgaan
met ict. Doel is een dreigende digitale
kloof te voorkomen. Uit: Cultuurnetwerk
Nederland/Museumvereniging 2003)
Blauwdruk-vier musea en sociale cohesie.
(p.78)
41 VNG (2006) rapport ‘Wil tot verschil’