De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Ook hier zijn drie varanten mogelijk: verplicht, semi-verplicht via cross-compliance en vrijwillig
tegen vergoeding. En ook hier is een bijkomend voordeel dat grote winst worden geboekt
voor de biodiversiteit en milieu. Knelpunt kan zijn dat de maatregel moeilijker te controleren
is dan braaklegging, maar misschien is dat oplosbaar.
Optie 3. Variabele heffing op kunstmest
Een andere optie is om in de EU een hoge generieke heffing op kunstmest (stikstof en fosfaat)
in te voeren, die in tijden van calamiteiten en hoge veevoerprijzen kan worden verlaagd om de
productie te stimuleren. 221 Zo’n heffing zou over het hele landbouwareaal de gewas- en grasproductie
licht verlagen. Ook heeft zij belangrijke milieuvoordelen: minder emissies van nitraat,
ammoniak en lachgas (een broeikasgas), minder plagen 222 en gebruik van pesticiden.
Ook de biodiversiteit kan toenemen. Deze voordelen slinken uiteraard tijdelijk als de heffing
wordt verlaagd.
Maar de effectiviteit van de maatregel is beperkt: als het veevoertekort ontstaat door droogte
of lagere temperaturen kan extra stikstof of fosfaat de opbrengst nauwelijks verhogen. 223 Sociaal-economisch
nadeel is dat de inkomens van akkerbouwers minder stabiel worden: zij krijgen
immers een kostenvoordeel juist in een periode dat prijzen al relatief hoog zijn, en omgekeerd.
224
Positief neveneffect is dat meer boeren stikstof gaan vervangen door biologische stikstofbinding
met klavers en andere vlinderbloemigen. De biologische landbouw - die dat al standaard
doet - krijgt een steun in de rug. Wel kan de markt voor biolandbouw verstoord raken als de
heffing weer wordt verlaagd.
Tegenover de voordelen voor voedselstabiliteit en milieu staan dus instabiliteiten in milieu,
inkomens van akkerbouwers en de markt voor biolandbouw. Deze optie vergt nadere studie.
Optie 4. Noodvoorraden productiemiddelen
Naast grond (opties 1 en 2) kan het zinvol zijn ook andere productiemiddelen in reserve te
houden. Een voorzorgsmaatregel tegen droogte kan bijvoorbeeld zijn het aanleggen van
noodvoorraden irrigatie- of beregeningswater in stuwmeren of bassins, met name in hoogproductieve
gebieden waar watergebrek een reëel risico is. Dat heeft weinig zin op individuele
bedrijven en kan beter gebeuren op collectieve basis. De EU zou lidstaten kunnen verplichten
of stimuleren om in regio's die incidenteel kampen met watergebrek zulke voorraden aan te
houden. Soms kan dit worden gecombineerd met natuurwinst, bijvoorbeeld in de vorm van
wetlands.
Als na een ernstige droogte meer grond moet worden ingezaaid kan ook de voorraad zaaizaad
een beperkende factor zijn. De markt zal niet snel zorgen voor noodvoorraden voor calamiteiten
waarop de kans klein is. Daar ligt dus een taak voor de overheid. Het moet dan wel gaan
om zaden van gewassen en variëteiten die bestand zijn tegen droogte.
222 Luizenplagen bijvoorbeeld zijn vaak het gevolg van hoge stikstofgiften (R. Rabbinge mond. med.).
223
Wel kan kunstmest bij droogte bijdragen aan overleving van het gewas. Zie bijvoorbeeld:
http://publications.tamu.edu/publications/Animal_Wastes/SCS%202007%2011%20Preparing%20for%20the
%20Next%20Drough.pdf
224 Weliswaar is dan ook hun productie lager, maar dank zij de weinig elastische vraag wordt dat vaak meer dan
gecompenseerd door hogere prijzen.
90