De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

als in de steden. Boeren die netto-verkoper zijn van voedsel kunnen daarvan profiteren mits de
prijsverhogingen aan hen worden doorberekend, wat handelaren lang niet altijd doen. Boeren
die netto-koper zijn van voedsel kunnen ondervoed raken. In de steden kunnen de prijsverhogingen
leiden tot voedselrellen, sociale onrust, politieke instabiliteit en emigratiestromen.
In een dictatuur kan dat leiden tot een omslag naar meer democratie, maar in een meer democratisch
regime kan juist het omgekeerde gebeuren. Overheden kunnen de onrust bezweren
door hogere subsidies op voedsel, maar dat belast het budget en kan de economie schaden.
Deze risico's zijn overigens gering in het dierziekte-scenario, want daarin daalt de Europese
vraag naar graan en soja, waardoor de soja-import afneemt, de graanexport toeneemt en de
prijzen beide op de wereldmarkt sterk kunnen dalen, hetgeen overigens nadelig kan zijn voor
de landbouw in ontwikkelingslanden. Prijsschokken zijn eigenlijk altijd nadelig voor zowel
producenten als consumenten wereldwijd.
15. Handicaps voor landbouw ontwikkelingslanden
De agrarische ontwikkeling is de afgelopen decennia in veel ontwikkelingslanden (met
name in Afrika) sterk achtergebleven. Dat kwam onder meer doordat de landbouw te maken
had met de volgende handicaps:
• dumpen van voedsel uit westerse landen via te lang volgehouden voedselhulp, exportsteun
en corporate dumping;
• lage prioriteit voor de landbouw op de ontwikkelingsagenda van de Wereldbank, de VS
en de EU;
• lage prioriteit voor de landbouw in ontwikkelingslanden zelf. Veel regeringen hebben
zich gericht op lage voedselprijzen om hun stedelijke bevolking rustig te houden, wat nadelig
was voor de ontwikkeling van de landbouw. Ook anderszins hebben zij hun landbouw
weinig gestimuleerd;
• regeringen die hun eigen boeren met importheffingen wilden beschermen tegen goedkope
importen (waarvoor de WTO ruimte biedt), kregen te maken met dreigementen van Wereldbank
en IMF om hun krediet in te trekken;
• Wereldbank en IMF stelden ook andere contraproductieve eisen, waaronder privatisering
(wat in de praktijk vaak neerkwam op afbraak) van voor de landbouw belangrijke instituties
zoals voorlichting en veterinaire diensten.
Gevolg was onder meer dat de meeste landen beneden de Sahara zich hebben ontwikkeld van
voedselexporteur tot voedselimporteur. Daarmee zijn zij extra kwetsbaar geworden voor prijsschokken
als gevolg van fysieke calamiteiten, exportbelemmeringen door andere landen en
andere vormen van geopolitiek.
De laatste jaren krijgt de agrarische ontwikkeling nieuwe impulsen als gevolg van land grabbing,
maar zoals opgemerkt is dat vaak geen succes voor de plaatselijke bevolking.
16. Grenzen aan zelfregulerend vermogen van de markt
Het zelfregulerend vermogen van de markt is groot, maar niet altijd toereikend, zeker niet in
de landbouw en nog minder bij calamiteiten:
• Het werkt vaak traag, vooral in de landbouw, een biobased sector waar de productie is
gebonden aan seizoenen, het weer en levenscycli.
• Het brengt biorisico's mee in de vorm van onveilig voedsel en insleep van plant- en dierziekten.
• Het creëert instabiele voedselprijzen, ook door toenemende verweving met de energiemarkten
en de financiële markten, die teveel invloed geeft aan speculanten. Deze speculatie
wordt niet gedreven door vraag en aanbod maar louter door prijzen en prijsverwachtingen.
Zij is geen oorzaak van prijsstijgingen, maar kan deze wel versnellen, om de prijzen
vervolgens abrupt te laten dalen.
122