De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Verlies biodiversiteit
Wereldwijd is al decennia sprake van verlies van biodiversiteit in termen van soorten en variëteiten.
Soorten sterven vooral uit door verlies van natuurgebieden. Variëteiten verdwijnen
onder meer door schaalvoordelen, technologische ontwikkelingen, liberalisering van landbouwmarkten,
46 de opkomst van het octrooirecht in de gewasveredeling en machtsconcentratie
bij multinationale zaadbedrijven. 47
Deze ontwikkeling is een bedreiging voor de veerkracht van de landbouw op termijn. Het
verdwijnen van soorten kan bijvoorbeeld leiden tot een tekort aan insecten die gewassen bestuiven
(pollinators), waaronder bijen. Ook slinkt het reservoir van natuurlijke vijanden van
ziekten en plagen, wat de mogelijkheden voor biologische bestrijding aantast.
Het verlies aan diversiteit van gewassen en vee kan ertoe leiden dat ziekten en plagen zich
sneller en op grotere schaal kunnen verspreiden. 48 Ook moedwillige verspreiding door oorlog
of terrorisme wordt gemakkelijker. Bovendien resteren minder wilde variëteiten die in de veredeling
kunnen worden benut om gewassen en veerassen meer weerbaar te maken tegen ziekten,
plagen en veranderende fysieke omstandigheden. Genenbanken kunnen deze verarming
slechts ten dele voorkomen.
Riscoverlagende factoren
Tegenover deze reeks van risicoverhogende factoren staan uiteraard ook factoren die de risico’s
van calamiteiten kunnen verminderen. Daarvan zijn er tenminste drie te noemen:
• voortschrijdende kennis en technologie, met name op het terrein van ziekte- en plaagregulering,
efficiënte benutting van water en nutriënten, en rassen en productiesystemen
met meer resilience tegen variabele omstandigheden;
• mogelijk zal gentech leiden tot hogere productie per ha, maar dat is nog niet duidelijk;
• verdere vooruitgang in de informatietechnologie, die kan helpen bij early warning en het
nemen van maatregelen;
• ook liberalisering kan een stabiliserende werking hebben, maar zoals gemeld staan daar
destabiliserende effecten tegenover.
Conclusie
Per saldo lijkt het erop dat de risico’s voor de landbouwproductie zullen toenemen. In de volgende
hoofdstukken focussen we op de kwetsbaarheid van landbouw en voedsel in de EU tot
2020. Maar omdat de EU eventuele voedsel- en veevoertekorten al snel zal afwentelen op de
wereldmarkt, en daarmee vooral op voedselimporterende ontwikkelingslanden, besteden we
ook aandacht aan die afwenteling.
46
47
48
Voorbeeld is Mexico, de bakermat van maïs. Na het NAFTA-verdrag is de Mexicaanse markt overspoeld met
GM-rassen, die tal van inheemse rassen hebben verdrongen of “genetisch besmet”. Zie: F. Ackerman et al.
2003. Free Trade, Corn, and the Environment: Environmental Impacts of US – Mexico Corn Trade Under
NAFTA. Tufts University. Medford MA 02155, USA. http://ase.tufts.edu/gdae
Gebruik van GMO’s betekent niet per definitie aantasting van de genetische diversiteit, want transgenen
kunnen worden ingebouwd in een breed scala van rassen. Maar dat zal voor zaadfirma’s lang niet altijd lucratief
zijn.
Voorbeeld is tarwe in de zuidoostelijke VS. Bij recent onderzoek aan tarwelijnen die nog resistentiegenen
bezitten tegen de galmug Mayeticola destructor, bleken nog slechts 5 van de 21 genen actief (agd 28 januari
2011).
14