De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Consumenten zullen minder vlees en zuivel kopen vanwege hoge prijzen en verminderd vertrouwen
in de voedselveiligheid. Blijven het vertrouwen en daarmee de prijspieken
niettemin hoog, dan zijn bijverschijnselen te verwachten: paniekaankopen, hamsteren, diefstal,
smokkel en speculatieve voorraadvorming. Bovendien zal door vervoersverboden niet
meer overal vlees en zuivel verkrijgbaar zijn.
Hoewel er volgens de modelberekening zelfs bij de hoogste mortaliteit voldoende vlees en
zuivel voor alle Europese burgers overblijft, kunnen vergeleken met vorige scenario’s meer
mensen, vooral kinderen, last krijgen van ondervoeding. 116
De vervoersverboden kunnen ook buiten de keten schade veroorzaken. Wegen en natuurgebieden
zullen worden afgesloten. Dat kan andere sectoren duperen, waaronder transport, recreatie
en toerisme.
De economische schade kan enorm zijn. Tabel 4.3 geeft cijfers voor grote epidemieën in
Nederland van 1997 tot 2006 met een totale schade van 3,8 tot 4,6 miljard euro. 117 Voor de EU
als geheel kan de schade veel groter zijn. 118 Alleen al de schade van de mond- en klauwzeeruitbraak
van 2001 is geschat op 1,6 miljard euro. 119 En die van BSE zelfs op meer dan 2,8
miljard euro per jaar. 120 In scenario’s van grootschalig, gecoördineerd bioterrorisme kan de
schade oplopen tot een veelvoud van deze bedragen.
Tabel 5.1 Kosten van grote epidemieën van dierziekten in Nederland 1994-2006.
Bron: verschillende studies van Wageningen UR samengevat door Rougoor a.w.
Ziekte Periode Kosten in miljoen euro
BSE 1994–2004 121 554-940
Varkenspest 1997 1.500-1.900 122
Mond- en klauwzeer 2001 874
Vogelgriep 2003 870-970
Totaal 1994-2004 3.800-4.600
116 In het indicatieve model wordt ondervoeding pas waarschijnlijk bij een nog hogere mortaliteit van de veestapel,
van 25% per kwartaal. Maar daarbij is uitgegaan van snelle vervanging van de veestapel. Dat zal bij een
epidemie vaak niet mogelijk zijn, waardoor reeds bij een lagere mortaliteit ondervoeding kan optreden.
117 Na 2006 zijn nog uitbraken opgetreden van blauwtong en Q-koorts. De kosten daarvan zijn nog niet
gekwantificeerd.
118 Als het om grensoverschrijdende risico’s gaat, vergoedt de EU een deel van de schade, met name van de
schade als gevolg van het verplicht doden (ruimen) van dieren na een uitbraak van een zeer besmettelijke
ziekte. In de periode 1997-2005 droeg de EU jaarlijks tussen 24 en 424 miljoen euro bij aan noodmaatregelen
na uitbraken van vogelgriep, klassieke varkenspest, mond- en klauwzeer en enkele andere ziekten, in totaal
989 miljoen euro. Daarnaast droeg de EU alleen al in 2004 142 miljoen euro bij aan de uitroeiing van BSE.
Zie: Landeg, F., N. Coulson & M. Mourits 2010. Animal health policy. In: Oskam, Meester & Silvis a.w.
Maar de meeste schade is voor de lidstaten zelf en voor de sector.
119 Dit betreft de kosten voor overheden. De EU heeft 475 miljoen bijgedragen. Zie: Landeg, F., N. Coulson &
M. Mourits a.w.
120 European Association of Animal Production 2003. After BSE – A future for the European livestock sector.
Het gaat hier om de kosten van beleid: dieren zijn 55 euro minder waard doordat het diermeel geen waarde
meer heeft. Daarnaast 21 euro per dier voor verwijdering van het diermeel, en nog 25-50 euro per dier voor
het testen op BSE.
121 Het eerste geval werd vastgesteld in 2007, maar al eerder werden maatregelen genomen en kosten gemaakt.
122 Volgens het CBS kwam dit overeen met 0,4-0,6% van het bruto nationaal inkomen.
49