De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Responscapaciteit en respons 255
Daar waar preventie tekort schiet zijn ook voorzorgsmaatregelen nodig. Opties:
Optie 1. Schaarstebestendiger handelsregels
De WTO-regels voor de landbouw zijn ontwikkeld in een tijd van overproductie en zijn er
vooral op gericht dat landen hun markten openstellen voor import. In tijden van schaarste verliezen
deze regels veel van hun relevantie en gaat het er juist om dat voedselexporterende landen
hun export minder belemmeren. Dat laatste is in de WTO toegestaan. Weliswaar zijn landen
verplicht rekening te houden met de voedselzekerheid van importerende landen, maar die
verplichting geldt niet voor ontwikkelingslanden.
Dat is veel economen een doorn in het oog. Zij zien exportbelemmeringen als verstoring van
de markt, ontmoediging van binnenlandse producenten en aantasting van de belangen van
importerende landen. 256 Zij pleiten ervoor zulke belemmeringen in de WTO te verbieden.
Maar politiek gezien, en zeker in een democratie, is het niet meer dan logisch dat een overheid
in tijden van schaarste de eigen bevolking voorrang geeft. Anderzijds moet het evenmin
zo zijn dat in tijden van schaarste alles geoorloofd is en handelspolitieke anarchie uitbreekt
met domino-effecten die schokgolven kunnen veroorzaken. Daarom lijkt het beter zulke interventies
in de WTO te reguleren dan ze te verbieden.
Overigens hebben veel landen in 2007/08 ook andere maatregelen genomen om de eigen bevolking
en boeren te bevoordelen: belastingverlaging, verlaging van importheffingen, verkoop
van publieke voorraden, stimulansen voor de binnenlandse productie (o.a. door subsidies op
kunstmest), beheersing consumentenprijzen, subsidies voor arme consumenten, versoepeling
van biobrandstofbeleid en directe inkomensoverdrachten. Deze maatregelen zijn nog niet allemaal
teruggeschroefd, het minst door India 2010. 257 Ook hiervoor geldt: beter reguleren dan
geheel verbieden.
Optie 2. Coördinatie noodvoorraden
Voorraden aanleggen een klassiek voorzorgmaatregel voor voedseltekorten. De VS stopte
daarmee in 1996, de EU volgde enkele jaren geleden. Daarmee hebben beide bijgedragen aan
de enorme prijspieken in 2008. Ook veel ontwikkelingslanden hebben hun voorraden afgebouwd,
vaak in het kader van structural adjustment programmes die waren overeengekomen
met Wereldbank en IMF.
Sinds die crisis wordt gepleit voor wereldwijd gecoördineerde aanleg van noodvoorraden granen.
Die pleidooien komen niet alleen van ontwikkelingslanden, maar ook van Frankrijk, VN
rapporteur De Schutter, het International Food Policy Research Institute (IFPRI) en zelfs de
G8 258 en de Wereldbank. 259
255 Enkele landen, waaronder Rusland, Marokko, Vietnam en Maleisië, zijn overgegaan op ruilhandel, o.a. in
palmolie, rijst en kunstmest.
256 Dat binnenlandse boeren door exportbelemmeringen een verkeerde prikkel krijgen is waar. Maar daar wordt
meestal niet bij gezegd dat boeren elders juist een positieve prikkel kunnen krijgen. Maar die prikkel wordt
vaak afgezwakt door importkartels. Bovendien reageren overheden in ontwikkelingslanden op hogere voedselprijzen
soms met subsidies op de voedselprijzen, die ongunstig zijn voor boeren.
257 OECD-FAO 2010.
258 G8 Experts Group on Global Food Security 2008. G8 Efforts towards Global Food Security.
http://www.g8italia2009.it/static/G8_Allegato/G8_Report_Global_Food_Security,2.pdf
259 B. Wright 2008. International Grain Reserves And Other Instruments to Address Volatility in Grain Markets.
World Bank. siteresources.worldbank.org/INTARD/Resources/102609_wright.pdf
107