De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Box 7.12 Effecten calamiteiten op duurzaamheid
Milieu- en energierampen hebben in de geschiedenis vaak bijgedragen aan de bewustwording inzake ecologische
duurzaamheid. Denk bijvoorbeeld aan de olieboycot in 1973, de chemische ramp in Bhopal in 1984, de kernramp
in Tsjernobyl in 1986 en de olieramp in de Golf van Mexico in 2010.
Daar staat tegenover dat andersoortige calamiteiten juist de aandacht van duurzaamheid kunnen afleiden. Bij
voedseltekorten is er weinig belangstelling meer milieu, klimaat, natuur, arbo, de derde wereld en dierenwelzijn.
Bovendien kunnen calamiteiten duurzame ontwikkeling frustreren. Zo leidt een calamiteit meestal tot inefficiënt
gebruik van productiemiddelen. Een epidemie van een dierziekte bijvoorbeeld gaat gepaard met verlies van
vlees, zuivel veevoer, meststoffen en energie. De BSE-crisis in de EU heeft zelfs grote arealen natuurgebied in
Zuid Amerika gekost. Omgekeerd is het voorkomen van calamiteiten in beginsel bevorderlijk voor duurzaamheid.
Dat betekent niet dat elke concrete maatregel om een voedselcrisis te voorkomen of te pareren bevorderlijk is
voor duurzaamheid. Er kunnen zowel positieve als negatieve effecten optreden.
Voorbeelden van maatregelen met een negatief duurzaamheidseffect:
• Uitbreiding van het landbouwareaal ter wille van de voedselzekerheid pakt vaak negatief uit voor biodiversiteit
en klimaat.
• Ook het alternatief, intensivering van de landbouw, kan schadelijk zijn voor milieu en biodiversiteit.
Voorbeelden van maatregelen met een mogelijk positief duurzaamheidseffect, synergie dus:
• Algemeen: maatregelen die prijzen stabiliseren, zoals voorraadvorming, kunnen bijdragen aan een efficiënt
gebruik van hulpbronnen en zorgvuldig omgaan met dieren en natuur.
• Een braaklegregeling kan niet alleen prijsschokken dempen, maar ook worden benut voor flora en fauna in
jaren dat de grond niet voor teelt wordt gebruikt. Hetzelfde kan gelden voor een extensiveringsregeling.
• Een verplichte buffercapaciteit in stallen - met het oog op een eventueel vervoersverbod na een uitbraak
van een besmettelijke dierziekte - kan ook ten goede komen aan het dierenwelzijn, ook in de jaren dat de
buffer niet hoeft te worden benut.
• Teelt van eiwitrijke voedergewassen in de EU verhoogt niet alleen de veerkracht van de EU t.o.v. de grillen
van de geopolitiek, maar brengt - vergeleken met de teelt van zulk voer in Zuid Amerika - ook minder risico
mee van ontginning van natuurgebieden.
• Selectieve versoepeling van het diermeelverbod, zolas voorgesteld door de Europese Commissie, kan
geïmporteerd soja(schroot) vervangen. Dat kan natuur en voedselproductie overzee, het klimaat en transportbrandstoffen
sparen.
• Terugdringen van het lange-afstandstransport van dieren verkleint niet alleen de kans op verspreiding van
ziekten maar kan ook bijdragen aan energiebesparing en dierenwelzijn.
• Bomen tussen gewassen (agroforestry) kunnen bescherming bieden tegen harde regenval, te fel zonlicht en
droogte. Tegelijk leggen ze boven en onder de grond koolstof vast, wat klimaatverandering tegengaat.
Wat het algemene immuunsysteem betreft, dat staat de laatste jaren sterk in de belangstelling
van immunologen. Een sterke algemene, natuurlijke weerstand verkleint de kans op een breed
scala van infecties. Weliswaar is het systeem niet effectief genoeg tegen de gevreesde zeer
besmettelijke dierziekten is, maar het kan een infectie wel vertragen, waardoor kostbare tijd
voor bestrijding kan worden gewonnen. Ook kan het de effectiviteit van vaccinaties versterken.
230
De veehouder kan de natuurlijke weerstand versterken via fokkerij, huisvesting en veevoeding.
De EU zou dat kunnen stimuleren door innovatiesubsidies.
230 G. Benedictus, H. Savelkoul, C. de Vries & J. de Wilt 2006. Weerbaar Vee. Innovatienetwerk Agrocluster en
Groene Ruimte.
94