De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

De kans op bioterroristische aanslagen kan worden verkleind door een scala van maatregelen,
waaronder inlichtingenwerk, strikte beveiliging van laboratoria, screening van personeel en
voorlichting voor veehouders. Er bestaat al Europees gecoördineerd preventief antiterrorismebeleid,
waarbij wordt gelet op radicaal politiek, religieus en dierenrechtenactivisme.
Ook sommige maffia-achtige netwerken kunnen belang hebben bij schade aan de veestapel.
Gezien de ervaringen van de laatste decennia (noot 82, pagina 28) moet niet alleen rekening
worden gehouden met groepen maar ook met individuen (lone wolfs).
Of ook bioterrorisme in het veiligheidsbeleid beleid al voldoende in beeld is, kunnen wij niet
beoordelen. In elk geval kan veiligheidsbeleid de kans op aanslagen verminderen, maar zeker
niet tot nul. Preparedness blijft dus nodig.
Optie 2. Dichtheid veebedrijven reguleren
Sommige virussen en bacteriën kunnen worden overgebracht via de lucht. Dat geldt bijvoorbeeld
voor de virussen die klassieke varkenspest en vogelgriep veroorzaken en voor de
Coxiella burnetii bacterie die Q-koorts bij geiten en schapen veroorzaakt. De verspreidingskansen
van zulke virussen zijn mede afhankelijk van de afstanden tussen bedrijven. Die afstanden
zijn in sommige clusters zo klein dat een uitbraak niet meer te beheersen valt. Dat
geldt in Nederland bijvoorbeeld voor de pluimveehouderij in de Gelderse Vallei. 225 Bij Q-
koorts, een zoönose, wordt ook een kleine afstand tussen stallen en woonwijken als risico
gezien.
Een riskante ontwikkeling in dat verband in Nederland is de invoering van landbouwontwikkelingsgebieden
(LOG’s). Die zijn bedoeld om veebedrijven te verplaatsen uit ecologisch
kwetsbare gebieden naar aangewezen concentratiegebieden. Dat ontlast natuurgebieden en
schept bovendien mogelijkheden voor efficiënte "industriële ecologie". Maar de biorisico's
nemen eerder toe dan af. Weliswaar kan clustering het transportvolume en daarmee de kans
op insleep van pathogenen beperken, maar de kans dat bedrijven elkaar via de kucht besmetten
neemt sterk toe. Wat dat betreft zou de overheid clustering juist beter kunnen afremmen.
Helemaal duidelijk zijn de relaties nog niet, maar een optie voor de EU kan zijn om met een
richtlijn de vorming van nieuwe clusters te reguleren en “verdunning” van bestaande te dichte
clusters met toeslagen te stimuleren.
Optie 3. Terugdringen diertransporten over lange afstanden
Een soortgelijk probleem speelt op een hoger schaalniveau. In de EU wordt op grote schaal
met dieren “gesleept”. Nederland heeft op dat terrein een spilfunctie. Zo worden kalveren
ingevoerd uit Engeland en andere landen, biggen uit Nederland uitgevoerd naar Duitsland en
Italië, en eendagskuikens uitgevoerd naar de halve wereld. Sinds de totstandkoming van de
gemeenschappelijke markt zijn de grenscontroles afgeschaft. Weliswaar zijn de veterinaireen
hygiëneregels in de nieuwe lidstaten verscherpt, maar een uitgebroken dierziekte kan zich
in de uitgebreide EU sneller over grote afstanden verspreiden.
Er is dus veel voor te zeggen om het transport met dieren over lange afstanden terug te dringen
(een beleid waarvoor ook vaak uit oogpunt van dierenwelzijn is gepleit). Dat kan bijvoorbeeld
door het invoeren van maximumafstanden. 226 Dieren zullen dan vaker opgroeien en geslacht
worden in de regio waarin ze ter wereld zijn gekomen (waarna de producten uiteraard
225
L. den Hartog, F. Leenstra, I. Enting, T. Hermans, M. Meuwissen & Remco Schrijver 2003. Pluimveehouderij
en besmettelijke dierziekten. Inventarisatie van kennis en dilemma’s. Wageningen UR.
(http://www.impact-kenniscentrum.nl/doc/kennisbank/1000010864-1.pdf)
226 Dank zij GPS worden transporten steeds beter controleerbaar. Dat is ook gebleken bij de mesttransporten in
Nederland.
92