De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Aanleiding
Sinds de voedselcrisis van 2007/08 staat mondiale voedselzekerheid weer hoog op de publieke
en politieke agenda's, ook in Nederland. Wat daarbij onderbelicht is gebleven is de vraag
hoe kwetsbaar de Europese landbouw en voedselvoorziening is. Het Platform Landbouw,
Innovatie en Samenleving heeft zich de afgelopen jaren verdiept in de kwetsbaarheid van de
Europese landbouw voor fysieke calamiteiten en geopolitiek. We hebben ons gericht op calamiteiten
(zoals een ernstige droogte) die invloed hebben op het volume van de voedselproductie,
niet op calamiteiten die vooral effect hebben op de voedselveiligheid (zoals een kernramp).
De tijdshorizon is 2020.
Vraagstelling
Het Platform heeft zich de volgende vragen gesteld:
• In hoeverre blijft de EU op middellange termijn (10 jaar) zelfvoorzienend in voedsel in
een scenario van doorgaande liberalisering?
• Welke relevante fysieke calamiteiten en geopolitieke trendbreuken zouden zich tot 2020
kunnen voordoen, zowel in de EU als daarbuiten?
• Wat zouden daarvan de gevolgen zijn voor landbouw en voedselvoorziening in de EU?
• In hoeverre kan de markt met zijn zelfregulerend vermogen de problemen zelf oplossen?
Waar is marktfalen te verwachten en zijn overheidsinterventies nodig?
• Aangenomen dat de EU op schaarste reageert door minder graan te exporteren en meer te
importeren, en die marktrespons mogelijk ook stimuleert, welke gevolgen zou dat hebben
voor ontwikkelingslanden?
• Welke preventieve en reactieve opties heeft de EU om de risico’s voor zichzelf en voor
ontwikkelingslanden te verminderen?
Conclusies
De vragen zijn beantwoord door deskstudie, workshops en enkele onderzoeksprojecten uitgevoerd
door Wageningen UR, dat daartoe een indicatief rekenmodel heeft ontwikkeld.
Zeer globaal komen de conclusies neer op het volgende:
• Het Europese voedselsysteem heeft twee Achilleshielen: afhankelijkheid van de import
van soja(schroot) en kwetsbaarheid voor besmettelijke dierziekten. Ook is het systeem
kwetsbaar voor misoogsten van voedergewassen en gras. Dat maakt de veehouderij en de
vlees- en zuivelketens tot de meest kwetsbare sectoren.
• De grootste risico's voor de voedervoorziening lijken langdurige droogte en een zware
vulkaanuitbarsting.
• Grootste risico voor de soja-import lijkt geopolitiek.
• Grootste risico qua dierziekten lijken zeer besmettelijke ziekten waartegen geen vaccin
bestaat en die op grote schaal worden verspreid (mogelijk door bioterroristen).
• Het zelfregulerend vermogen van de markt is groot, maar kan ernstig tekortschieten,
vooral in de landbouw en bij calamiteiten. Het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid
houdt daar te weinig rekening mee.
• De Europese markt zal op eventuele veevoerschaarste reageren door minder graan te exporteren
en meer graan te importeren. Die respons kan worden versterkt door de EU. Dat
kan de graanprijs op de wereldmarkt omhoog trekken en dat brengt grote risico's mee
voor voedselimporterende ontwikkelingslanden.
• De EU en Nederland hebben tal van beleidsopties om de kans op calamiteiten te verkleinen
en buffers (schokbrekers) in te bouwen.
127