De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

iedt weinig ruimte voor prijsstabilisering via tarieven. Ook wil men de aanvoer veiligstellen
en zich indekken tegen mogelijke powerplay door (semi)staatsbedrijven.
Maar of land grabbing zulke garanties kan bieden is de vraag. Ook hier geldt immers: in geval
van schaarste zal het veevoer toch vaak gaan naar de marktpartij die de hoogste prijs kan betalen,
de grootste tegenprestatie kan bieden (bijvoorbeeld aanleggen van wegen, oliepijplijnen
of telefoonnetten, zoals China doet) of de hoogste politieke druk kan uitoefenen. Ook zijn al
meerdere projecten (o.a. in Madagascar en Indonesië) afgeblazen door massaal verzet van de
locale bevolking. Evenmin helpt land grabbing tegen een eventuele invoerstop door havenblokkades.
Optie 4. Bevorderen teelt eiwitgewassen
Een meer fundamentele preventieve optie is dat de EU zich minder afhankelijk maakt van de
import van soja(schroot) door zelf meer eiwitrijke gewassen te telen. Goede kandidaten zijn
erwten (voor varkens en pluimvee), en lupine en veldbonen (voor rundvee). Andere mogelijkheid
zijn oliezaden die veel eiwit als bijproduct leveren, zoals koolzaad, raapzaad en zonnebloem.
In het geval van oliezaden zou tevens iets worden gedaan aan vermindering van de
afhankelijkheid van de EU van de import van plantaardige olie. In beide gevallen zou ook
tegemoet worden gekomen aan de aanhoudende sociale en ecologische kritiek op de sojateelt
in Zuid Amerika (Box 7.1).
Om een indruk te geven van benodigde arealen: stel dat de EU 50% van de import van soja(schroot)
zou vervangen door Europese eiwitgewassen, dan zou dat een areaal vergen van
15 miljoen ha. Dat komt overeen met 7,5x het hele Nederlandse landbouwareaal.
Hoe kan teelt van eiwitgewassen worden bevorderd? Een indirecte, maar effectieve manier
om dat te bewerkstelligen is invoering van een importheffing op plantaardige eiwitten. Die
zou leiden tot een prijsstijging van plantaardige eiwitten welke op zijn beurt een krachtige
stimulans zou zijn voor teelt en veredeling. Hoe hoog die heffing moet zijn is nog onduidelijk.
De schattingen lopen uiteen van 20% volgens de Nederlandse Akkerbouw Vakbond 145 tot
80% door CLM Onderzoek en Advies. 146
Uiteraard werkt een importheffing kostprijsverhogend, in elk geval op korte termijn. Daar
staat tegenover dat zij in dit geval risicoverlagend werkt. Bovendien kan de kostprijs van Europese
eiwitgewassen en oliezaden op lange termijn aanmerkelijk gaan dalen.
Ander bezwaar van een importheffing - en zeker een hoge heffing - is dat zij handelsconflicten
kan uitlokken. Dat geldt zeker ook voor de "geconsolideerde" afspraken over oliezaden
die teruggaan tot 1992. Daarom zou de EU aan exporterende landen (vooral Argentinië, Brazilië
en de VS) compensatie moeten bieden in de vorm van meer markttoegang voor andere
landbouwproducten, bijvoorbeeld sorghum, zuivel of vlees. 147 Daarbij kan dan worden meegewogen
dat de markt van oliezaden en de afspraken die daarover in 1992 zijn gemaakt toch
al zijn doorkruist door de groeiende stroom eiwitten die als bijproduct vrijkomt bij de productie
van biobrandstoffen.
145
http://www.nav.nl/2009/02/nav-pleit-voor-masterplan-plantaardig-eiwit/
146 Op basis van meerkosten van sojavrij veevoer genoemd in: C. Rougoor, G. Hemke, E. Elferink & F. van der
Schans 2009. Melkvee- en varkenshouderij zonder soja. CLM en Hemke Nutriconsult (intern rapport).
147 De EU hanteert voor sorghum een variabele invoerheffing die fluctueert afhankelijk van de prijs op de wereldmarkt.
De import fluctueert in de periode 1961-2008 tussen 0,5 en 4 mln ton, met een piek midden jaren
'70 en in 2008. Volgens FAOSTAT werd in 2008 wereldwijd 65,5 Mt sorghum geproduceerd, waarvan het
meest in de VS (12,0 Mt), minder in Argentinië en Brazilië (resp. 2,9 en 2,0 Mt). Sorghum wordt gebruikt
voor voedsel (zoals couscous), veevoer en alcoholische dranken.
63