De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

WO II
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 verschoof het doel van de overheidsmaatregelen
andermaal naar de binnenlandse voedselvoorziening. Hoewel de bevolking was gegroeid en de afhankelijkheid van het
buitenland was toegenomen bleek het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd onder leiding van S.L.
Louwes in staat de productie zo te beheersen en te verdelen dat de levensmiddelenvoorziening - ondanks gedwongen
leveringen aan Duitsland en de onvermijdelijke zwarte handel - tot eind 1944 op een redelijk peil bleef. Toen volgde in
het nog niet bevrijde deel van Nederland de hongerwinter.
Evenals tijdens WO I probeerde de overheid de veeteelt terug te dringen ten gunste van akkerbouwproducten voor
menselijke consumptie. De teelt van andere gewassen werd gestimuleerd door gunstige richtprijzen.
Om omschakeling van veeteelt naar akkerbouw te bevorderen werden ingevoerd:
• een premie op het scheuren van grasland tot bouwland, later aangescherpt tot een scheurplicht voor 60.000 ha;
• voedertoewijzingen;
• verplichte veeleveringen;
• maximale aantallen vee per bedrijf.
Al met al werd nog dieper in de bedrijfsvoering ingegrepen dan tijdens WO I.
Ook in de distributie werd ingegrepen. Dat was al begonnen op 11 oktober 1939, toen suiker als eerste product alleen
nog verkrijgbaar was op de bon. Vanaf januari 1940 gold dat ook voor erwten. Tot begin jaren '50 bleven veel goederen
slechts op de bon verkrijgbaar. Koffie was in 1952 het laatste product dat werd vrijgegeven.
Na WO II
Tijdens de oliecrisis van 1973 werd voor korte tijd een beperkte vorm van distributie ingevoerd, waarbij
aardolieproducten, met name benzine, waren gerantsoeneerd.
Sinds de invoering van de Coördinatiewet Uitzonderingstoestanden in 1996 kent Nederland twee soorten van noodtoestand:
"beperkte noodtoestand" en "algemene noodtoestand". Als de regering de beperkte of algemene noodtoestand
afkondigt en dit besluit in het Staatsblad publiceert, is er een brede wettelijke basis voor noodmaatregelen: de Wet
Buitengewone Bevoegdheden Burgerlijk Gezag, de Vervoersnoodwet, de Hamsterwet, de Distributiewet, de Vorderingswet
en de Noodwet Voedselvoorzieningen. Maar de effectiviteit van deze wetten is beperkt doordat Nederland
deel uitmaakt van de gemeenschappelijke markt.
Op Europees niveau bestaat er geen regelgeving voor voedseldistributie ten tijde van calamiteiten en schaarste. In het
Verdrag van Rome (1960) was voedselzekerheid een belangrijke doelstelling van het Gemeenschappelijk Landbouw
Beleid. De ontwikkeling van de EU tot een majeure agrarische producent en deels ook exporteur, met een relatief groot
areaal vruchtbare grond per inwoner, heeft de urgentie van een schaarstebeleid in de EU niet versterkt. In de recente
voorstellen van de Europese Commissie voor het GLB na 2013 is “food security for European citizens and to contribute
to growing world food demand” één van de strategische doelen en wordt gepleit voor behoud van de productiecapaciteit
“to address rising concerns regarding both EU and global food security”. Maar de meeste aandacht gaat uit naar
de concurrentiepositie in de wereld en de toenemende consumentenvraag naar kwaliteit en diversiteit.
Bronnen:
Bakker Th. M. 1985. Eten van eigen bodem - een modelstudie. Proefschriften uit het LEI no. 1. LEI, Den Haag.
van Meurs, W.C. 1920. Rantsoenering en distributie ten tijde van de Eerste Wereldoorlog - De levensmiddelenpolitiek
van de Nederlandse regering. www.forumeerstewereldoorlog.nl
Andrik, J., M. Dénis & J. Sanders 1988. Een eeuw boeren op papier; Over de archieven van de drie landbouwcoöperaties
in het zuiden: Suikerunie Campina, CHV.
Koning, N., H. Löffler & N. Louwaars 2010. A sustainable and fair food system in the European Union. Sustainable
Production and Food Security Group, Wageningen University.
European Commission 2010. The CAP towards 2020: meeting the food, natural resource and territorial challenges of
the future.
57