De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Een mortaliteit van 10% per kwartaal is zeer hoog, maar niet ondenkbaar. Ter vergelijking:
tijdens de uitbraak van klassieke varkenspest in zuidelijk Nederland bedroeg de mortaliteit
20% per kwartaal. Uiteraard betrof dat slechts een klein areaal, maar bij een gecoördineerde
bioterroristische aanslag is niet ondenkbaar dat zulke percentages over een veel groter areaal
kunnen optreden en langer duren. Weliswaar bestaan er tegen de meeste besmettelijke dierziekten
vaccins, maar het is onzeker of die tijdig en in voldoende mate voorradig zijn. En zo
ja, dan is onzeker of ze worden gebruikt, want marktpartijen kunnen – ook zonder rationele
reden - afkerig staan tegenover producten van gevaccineerde dieren. 113 Bovendien kunnen
virussen zodanig muteren dat een vaccin zijn werking verliest. En tenslotte zijn er virussen
waartegen (nog) geen vaccin bestaat, zoals Afrikaanse varkenspest. 114
Berekende gevolgen voor de sector
Voor dierziekten hebben Jansen et al. met het indicatieve model specifieke scenario’s doorgerekend.
Daarin wordt er vanuit gegaan dat geruimde dieren naar de destructie gaan, dus niet
naar de slacht voor menselijke consumptie.
Bij deze modelexercitie past bij voorbaat een relativering. Er zijn enkele verregaande simplificaties
van de werkelijkheid toegepast:
• Tegen de ziekten die uitbreken bestaat geen vaccin of het wordt niet gebruikt. Dat is een
worst case situatie.
• De consument reageert alleen op de prijs van vlees en zuivel, niet op het verslechterde
imago ervan. De prijsverhogingen kunnen dus zijn overschat, maar de effecten op de sector
kunnen juist zijn onderschat, want minder prijsstijging kan herstel van de productie
bemoeilijken.
• Veehouders kunnen na een prijsstijging onbelemmerd hun veestapel aanvullen, niet gehinderd
door vervoersverboden en andere veterinaire beperkingen. Door deze weinig realistische
aanname zijn de effecten op de sector en de prijzen onderschat.
• De gaten in de Europese productie worden niet opgevuld door import van vlees en zuivel.
In werkelijkheid is enige import te verwachten, waardoor de prijzen minder sterk stijgen.
Dat is gunstig voor de consument maar niet voor de producent.
• Er is voldoende capaciteit voor ruimingen en destructie. In werkelijkheid kan de capaciteit
bij een hoge mortaliteit al snel tekortschieten. Dan kan de sector worden ontwricht.
• Het model gaat uit van één groot virtueel Europees landbouwbedrijf per sector. Dat bedrijf
kan niet failliet gaan en reageert snel op nieuwe omstandigheden. In werkelijkheid bestaat
er uiteraard een groot aantal landbouwbedrijven en die kunnen na een calamiteit niet altijd
snel genoeg reageren. Herbevolking van lege stallen met dieren van elders zal bijvoorbeeld
lang niet altijd zijn toegestaan. Daardoor kunnen veel bedrijven omvallen. Op
dat punt onderschat het model de effecten op productie en prijzen.
Bij deze modelexercitie is er dus extra reden om de uitkomsten niet letterlijk te nemen, maar
louter als indicatief.
De figuren 5.4 en 5.5 geven de resultaten van de modelberekeningen:
• In het extreme scenario van 10% mortaliteit per kwartaal treden forse productiedalingen
op: in het kwartaal met de grootste reductie wordt 40% minder melk geproduceerd, 10%
113 Eén van de risico’s daarvan is dat veehouders er bij een uitbraak voor kiezen hun dieren niet te laten vaccineren,
met alle risico’s van dien.
114 Sinds 2010 woedt een epidemie van Afrikaanse varkenspest in Zuid-Rusland en Armenië, Zuid Rusland en
West-Rusland. Zie: S. Moesker 2010. Afrikaanse varkenspest kan bedreigend zijn voor EU. Agrarisch Dagblad
27 november. En: Varkenspest Rusland komt mogelijk door swill en leger (agd 3 maart 2011). De ziekte
kan worden verspreid via gekoeld vlees, contacten tussen dieren en voertuigen. Ook wordt zij overgebracht
door een soort teek.
46