De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Wat in elk geval niet zou helpen is dat de EU de rechten van kwekers ondergeschikt zou maken
aan het octrooirecht, waar grote zaadfirma’s zich op beroepen. Dat zou de genetische biodiversiteit,
de innovatiekansen en de veerkracht van de landbouw langzaam maar zeker uithollen.
Wat evenmin helpt is de toenemende commercialisering en afscherming van publieke
kennis. De Europese en Nederlandse overheid moeten blijven zorgen voor een stevige publieke
kennisbasis en verspreiding bevorderen.
Box 7.8 Hoe snel zou de “autonome” productiviteitsstijging in de akkerbouw import van soja
kunnen vervangen?
Prof. Rudy Rabbinge heeft er terecht vaak op gewezen dat een eventuele uitval van de import van soja(schroot)
kan worden gecompenseerd door de “autonome” productiviteitsstijging in de akkerbouw. Maar hoeveel jaar
vergt dat? Een vereenvoudigde rekensom.
Rabbinge (mond. med.) hanteert als vuistregel dat de huidige “autonome” productiestijging in de Europese tarweteelt
100 kg per ha per jaar bedraagt en schat dat de EU daarmee een eventuele uitval van de import van soja
binnen drie jaar zou kunnen compenseren. Dat laatste lijkt iets te optimistisch. Een rekensom.
Het landbouwareaal van de EU-27 is ca. 200 mln ha, waarvan volgens Bindraban et al. (2008) 122 mln ha bouwland
is. Voor de eenvoud gaan we er vanuit dat hier ‘graanequivalenten’ worden verbouwd. De jaarlijkse productiestijging
levert dan 122 mln ha x 100 kg graanequivalenten = 12,2 mln ton graanequivalenten.
Bij een constante vraag naar graan ontstaat dus ruimte om eiwitgewassen te telen op het areaal benodigd voor die
12,2 mln ton graanequivalenten. Bij een productie van 6,6 ton graan per ha komt er ieder jaar 1,8 mln ha extra
beschikbaar voor eiwitgewassen. In jaar 2 is er dus 3,6 mln ha beschikbaar etc. Op 1,8 mln ha kan – als we uitgaan
van een (hoge, in Nederland gerealiseerde) productie van erwten van 5,5 ton per ha en een DVE-waarde
(darm verteerbaar eiwit) van 101 g per kg - ongeveer 1 mln ton DVE worden geproduceerd.
Stel dat de complete import van 56 mln ton soja per jaar wegvalt. Soja bevat ongeveer 200 g DVE/kg, totaal 11
mln ton DVE. Dan duurt het dus zo’n 11 jaar voor de productie voldoende is gestegen om de complete importsoja
te vervangen.
Hierbij hebben we aangenomen dat de productie van voererwten in heel Europa in een jaar of tien kan worden
opgevoerd tot het huidige niveau in Nederland (5,5 ton/ha). Dat is optimistisch: in Frankrijk (waar circa de helft
van de Europese erwtenteelt plaatsvindt) is de productie 4,5 ton/ha en in Spanje en Duitsland nog lager. Wordt
deze hoge productiestijging niet gehaald, dan duurt het dus nog langer dan 11 jaar. Ook als de productiviteit van
tarwe minder stijgt dan 100 kg/ha/jaar, zal het langer duren.
Overigens groeit ook tarwe niet tot in de hemel. Recent onderzoek in Wageningen 182 laat zien dat de yield gap -
het verschil tussen actuele en potentiële productie per hectare - in grote delen van Europa helemaal niet meer zo
groot is: minder dan 2 ton/ha. In Midden en Oost Europa is de gap en dus het groeipotentieel groter. Daarom
lijkt een doorgaande groei in de komende 10 jaar van gemiddeld 100 kg/ha - de tijdshorizon van dit rapport - nog
wel mogelijk.
Optie 2. Veerkracht dierlijke productie versterken
Ook de veehouderij kan schokbestendiger worden, met name t.a.v. dierziekten, variabel/extreem
weer en een tekort aan eiwitrijk veevoer (i.c. soja en sojaschroot). Voor dierziekten,
zie pagina 93 e.v.
Enkele mogelijkheden voor versterking van de biologische en technologische veerkracht tegen
variabel/extreem weer en een tekort aan eiwitrijk veevoer:
• fokkerij en selectie van rundvee richten op dieren die ook bij droogte voldoende kunnen
“presteren”;
182 K. Neumann 2010. Explaining agricultural intensity at the European and global scale. Wageningen UR.
76