De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

De EU is onvoldoende op voorbereid op calamiteiten. Nodig is zowel meer preventief beleid
als responscapaciteit.
Preventief beleid
Preventie tegen misoogsten door droogte of een vulkaanuitbarsting is nauwelijks mogelijk.
De beste preventie tegen schaarste aan soja is dat de EU zelf meer eiwitrijk veevoer gaat
telen. Dat kan door drie typen maatregelen:
• stimuleren van de teelt van eiwitgewassen door innovaties, subsidies en zo nodig een
importheffing. Dat laatste kan alleen als handelspartners worden gecompenseerd, bijvoorbeeld
door extra markttoegang voor vlees,, zuivel of sorghum;
• stimuleren van de teelt van energiegewassen die als bijproduct eiwit leveren dat geschikt
is als veevoer. Dat gebeurt al door de bijmengplicht van biobrandstoffen (oplopend
tot 10% in 2020) en kan worden versterkt door de eis te stellen dat een substantieel
deel van die biobrandstoffen wordt geproduceerd in de EU. Maar er is onderzoek nodig
naar de duurzaamheid van deze optie;
• selectief versoepelen van het verbod op het gebruik van diermeel in veevoer. Dat verbod
is in 2000 ingevoerd vanwege de BSE-crisis. De Europese Commissie wil diermeel van
pluimvee toelaten in varkensvoer en omgekeerd. Dat zou ruw geschat 4 à 11% van de
import van soja(schroot) kunnen vervangen.
Preventie van grootschalige epidemieën van dierziekten is mogelijk door veiligheidsbeleid
ter voorkoming van bioterrorisme, door beperking van de lange-afstandstransporten van vee
en door minimumafstanden tussen veebedrijven. Via zulke preventieve maatregelen en buffers
kan de EU al te heftige prijsschokken van veevoer, vlees en zuivel dempen, de schade
aan de vee-, vlees- en zuivelsector beperken, criminaliteit en speculatie de wind uit de zeilen
nemen en de kans op ondervoeding bij kwetsbare groepen minimaliseren.
Responscapaciteit
Responscapaciteit vergt vooral buffers. Er bestaan uiteraard al buffers aan de vraagkant, zoals
minder voedsel verspillen en minder vlees eten. Ook aan de aanbodkant zijn er buffers,
zoals gras uit wegbermen en natuurreservaten benutten, minder graan exporteren en meer
graan importeren. Versterking van die laatste respons is mogelijk, maar zoals gezegd potentieel
schadelijk voor voedselimporterende ontwikkelingslanden.
Een andere potentiële buffer is dat de EU de importheffingen voor vlees opschort of de tariefquota
verruimt. Dat beperkt de prijsstijging voor de consument, maar ook voor de veehouder
- en dat bemoeilijkt het herstel. Bovendien is zo'n maatregel in de internationale arena
niet gemakkelijk terug te schroeven, waardoor het risico wordt genomen dat de EU haar
structurele afhankelijkheid van veevoerimport inruilt voor afhankelijkheid van de import van
vlees. Daarom moet deze maatregel terughoudend worden toegepast. Beter lijkt het beide
afhankelijkheden beperkt te houden.
Tot voor kort hield de EU nog over twee andere buffers aan: 1) flinke voorraden graan zuivel
en vlees en 2) een areaal verplicht braakgelegde grond. Maar die buffers zijn goeddeels
afgebouwd in het kader van de liberalisering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. De
EU vertrouwt er kennelijk op dat eventuele tekorten gemakkelijk kunnen worden opgevuld
door aankopen op de wereldmarkt. Maar dat kan een misrekening blijken in tijden van opkomende
geopolitiek. Beter lijkt een no-regret beleid waarin de EU ook rekening houdt met
andere scenario's dan doorgaande liberalisering.
In zo'n beleid past dat de EU de vroegere buffers in ere herstelt. Niet om een aanvechtbare
vorm van inkomensbeleid voor boeren te restaureren, maar als noodvoorziening voor calamiteiten.
Graan- en veevoervoorraden zijn een geschikte buffer voor het eerste jaar van
IV