De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Box 7.7 Welk percentage van de soja-import kan worden vervangen door diermeel?
Tijdens de BSE-crisis heeft de EU een verbod afgekondigd op verwerking van slachtafval in veevoer. Ter compensatie
heeft de veevoerindustrie de import van soja(schroot) sterk opgevoerd, wat ten koste is gegaan van
natuur in Zuid Amerika. De Europese Commissie wil in het najaar van 2011 een versoepeling van dat verbod:
verwerking van resten van rundvee blijft verboden, maar pluimveeresten zouden mogen worden gebruikt in
varkensvoer en omgekeerd. Welk percentage van de importsoja zou dan kunnen worden vervangen? Een ruwe
schatting.
In 2009 importeerde de EU 23 miljoen ton sojaschroot (uit ca. 29 mln ton sojabonen) + 13 mln ton bonen, totaal
42 mln ton sojaboonequivalent.
In de EU wordt 7,8 mln ton rundvlees per jaar geproduceerd, naast 29 mln ton varkens- en pluimveevlees (resp.
21,5 en 7,5 mln ton varkens- en pluimveevlees). Stel dat deze verhouding ook voor diermeel geldt, dan kan
7,8/29 = 21% van het diermeel sowieso niet worden gebruikt omdat het afkomstig is van rund. Van het diermee
dat wel kan worden gebruikt zou dan 74% afkomstig zijn van varkens. Dat moet door pluimvee worden gegeten.
Dat lijkt in beginsel mogelijk omdat pluimvee veel eiwit nodig heeft en doorgaans voer krijgt met het hoogste
percentage soja. De 25% diermeel afkomstig van pluimvee kan zonder meer worden verwerkt in varkensvoer.
Maar om logistieke, voedertechnische en prijstechnische redenen zal waarschijnlijk niet de hele 80% worden
benut. We schatten het percentage op minimaal 25% tot maximaal 75%.
Stel dat 25% kan worden benut, dan is dat per jaar bijna 1 mln ton diermeel. Dat komt overeen met 1,5 mln ton
sojaboonequivalenten, oftewel 4% van de sojavraag en import van de EU. Zou 75% kunnen worden benut, dan
kan 11% van de sojavraag worden vervangen. Dit getal zou hoger kunnen worden als de EU ook diermeel van
rundvee zou toelaten in voer van varkens en pluimvee. Maar niet véél hoger, want het gaat slechts om 20% van
het totale diermeel en de ruimte voor gebruik in varkens- en pluimveevoer zal al (groten)deels zijn opgevuld.
Overigens heeft ook dit voordeel een nadeel: het als veevoer benutte diermeel kan niet meer worden gebruikt als
biobrandstof. De bijmengplicht dwingt dan tot het zoeken van vervangende biobrandstoffen. Zijn dat biobrandstoffen
van overzee, dan bestaat het risico dat zulks toch weer ten koste gaat van natuurgebieden en daarmee
bovendien extra uitstoot van CO 2 genereert. Dat risico is kleiner als het biobrandstoffen uit de EU betreft omdat
de EU door productiviteitsstijging steeds meer grond "overhoudt". 179 Bovendien komt er dan als bijproduct extra
eiwit beschikbaar en dat kan de afhankelijkheid van soja nog wat minder maken.
• Alle extra import maakt de EU extra kwetsbaar voor externe calamiteiten en de grillen van
wereldmarkt en geopolitiek. Als de interne krapte samenvalt met krapte op de wereldmarkt
- bijvoorbeeld als gevolg van een zware vulkaanuitbarsting of een sterke stijging van de
vraag naar biobrandstoffen - kan de EU er niet zonder meer op rekenen dat de invoer van
veevoergrondstoffen kan doorgaan.
Maar import biedt ook risicospreiding. Dus is het verstandig om een basisniveau van import
en de bijbehorende infrastructuur intact te houden.
179 In Zuid Amerika wordt het areaal soja nog steeds uitgebreid ten koste van natuur. Volgens de Round Table
on Responsible Soy mag geen uitbreiding plaatsvinden in native forest, maar wel in andere natuurlijke habitats.
Wetlands en de savannen in de cerrado, die van nature ook een zeer hoge biodiversiteit kennen, zijn dus
allerminst veiliggesteld. Wel wordt een uitzondering gemaakt voor priority areas for conservation. Volgens
The Economist hebben innovaties in de cerrado overigens een sterke productiviteitsverhoging mogelijk gemaakt
(http://www.economist.com/node/16886442). Nog niet duidelijk is of dat zal leiden tot minder areaaluitbreiding
in de cerrado. Braziliaanse landbouwkundigen betogen dat de productiviteit van zowel de akkerbouw
als de rundveehouderij sterk kan worden verhoogd, waardoor het regenwoud kan worden gespaard.
Maar daarvoor bestaat nog geen landelijk plan. Wel is het tempo van ontbossing de laatste jaren flink gedaald,
maar de landbouwlobby en de banken richten zich nog steeds op areaaluitbreiding. Zie: J. Tollefson
2010. The global farm. Nature 466: 554-557.
74