De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Box 4.6 Kan Nederland zichzelf voeden als de import van voedsel en veevoer zou stoppen?
Sinds de graancrisis van eind 19e eeuw heeft de Nederlandse landbouw zich steeds sterker toegelegd op veehouderij.
Dat ging hand in hand met een toenemende import van veevoer van overzee. Die strategie bleek kwetsbaar
toen tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog de import van overzee wegviel. Tijdens WO II werd bovendien
voedsel geëxporteerd naar Duitsland. Nederland moest drastisch ingrijpen in de productie en distributie om
de bevolking te kunnen blijven voeden (zie ook Box 6.2). Toen in 1972 de graanprijzen tot recordhoogten waren
gestegen rees opnieuw de vraag of Nederland zijn bevolking zonder import van veevoergrondstoffen zou kunnen
voeden.
Landbouweconoom Theo Bakker heeft begin jaren '80 geprobeerd deze vraag te beantwoorden met behulp van
een speciaal ontwikkeld technisch (niet economisch) autarkiemodel. Zijn inmiddels klassieke modelstudie is
gebaseerd op cijfers van 1976 en gepubliceerd in 1985. Zowel de vraag als de productie zijn gemodelleerd. Bakker
onderzocht vier scenario's:
1. Zelfverzorging op de ondergrens
In dit scenario is de vraag: welk areaal is bij het wegvallen van de import van veevoergrondstoffen en bij
schaarste van energie minimaal nodig voor een basisdieet? De bevolking krijgt net genoeg calorieën (2350 per
dag) om in leven te blijven. Het rantsoen is extreem karig: vooral graan met een klein randje vet en een vliesje
varkensvlees. In de landbouw vinden ingrijpende veranderingen plaats. De veehouderij maakt grotendeels plaats
voor plantenteelt met vooral granen, oliezaden en klavers (als groenbemesters). Bij deze zeer ingrijpende aanpassingen
van consumptie en productie is het landbouwareaal ruimschoots voldoende; er kan zelfs kan worden
volstaan met de (betere) helft van het areaal. Het directe + indirecte energiegebruik is slechts 21% van het feitelijke
gebruik in 1976.
2. Zelfverzorging op de bovengrens
In dit scenario is de vraag: welk voedingsmiddelenpakket kunnen we maximaal produceren op ons complete
landbouwareaal? Er worden dan veel meer aardappelen, suikerbieten en gras geteeld en naast varkens is er ruimte
voor 1 miljoen melkkoeien. Aldus kunnen een kleine 30 miljoen monden worden gevoed. Wel is het energiegebruik
5x zo hoog als in het vorige scenario.
3. Zelfverzorging op een verantwoord niveau
In dit scenario wordt uitgegaan van een dieet dat voldoet aan de "schijf van vijf" en een wat minder sober karakter
heeft dan dat van scenario 1. Daarvoor is van het landbouwareaal nodig, waarvan de helft wordt gebruikt
voor melkvee, varkens en leghennen. Het energiegebruik is 76% hoger dan in het eerste scenario.
4. Zelfverzorging op een vertrouwd niveau
In dit scenario is uitgegaan van het in 1976 gebruikelijke dieet met meer vlees en suiker. Daarvoor is het complete
landbouwareaal nodig. Vergeleken met het vorige scenario is er nog meer vee en een groter deel van het areaal
wordt gebruikt voor voedseldoeleinden. Ook worden meer peulvruchten en suikerbieten geteeld. Het energiegebruik
is een kwart hoger dan in het vorige scenario.
Bakker's conclusie was dat Nederland onder autarkische omstandigheden in beginsel zijn bevolking ruimschoots
kan voeden. Hij voegde daar aan toe dat de autarkie niet compleet is, omdat nog wel kunstmest en brandstoffen
werden ingevoerd. Bovendien zouden ingrijpende overheidinterventies nodig zijn om de benodigde veranderingen
in productie en distributie te organiseren.
Sinds 1976 is de situatie veranderd: de productie per ha is verder gestegen, het landbouwareaal met ca. 10%
gekrompen (ondanks uitbreiding in Zuidelijk Flevoland, de bevolking is gegroeid en het dieet is veranderd, o.a.
in de richting van nog meer vlees. Ook zijn de veehouderij en de soja-import sterk gegroeid, waardoor een importstop
nog ingrijpender gevolgen zou hebben. Het zou interessant zijn de studie te herhalen met recente cijfers.
Maar hoe interessant ook, een nationale studie is minder relevant geworden. Ons land maakt deel uit van de EU
en de EU is sterk uitgebreid en zal mogelijk nog verder gaan uitbreiden. Het is relevanter te focussen op het EUniveau.
Dat hebben we gedaan in dit rapport. Daarnaast hebben we behalve met technische relaties rekening
gehouden met markt en prijzen.
Bron: Th. M. Bakker 1985. Eten van eigen bodem - een modelstudie. Proefschriften uit het LEI no. 1. LEI,
Den Haag.
34