De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

Groter, hoewel niet te kwantificeren, lijkt de kans op uitvallen van de import door een misoogst
in Zuid Amerika. 83 Die kans stijgt doordat soja grotendeels wordt geteeld in zeer grootschalige
monoculturen met een smalle genetische basis: ideaal terrein voor pathogenen en
plagen.
Ook de kans op mega-aankopen door Chinese staatsbedrijven neemt toe, 84 gelet op de stijgende
vleesconsumptie in China, de toenemende soja-import (Figuur 4.3) en de enorme
koopkracht van dat land. China importeert veel meer soja uit Zuid Amerika dan Europa (Figuur
4.4). Dus als Argentinië en Braziliaanse exporteurs moeten kiezen tussen China of Europa,
is de kans groot dat ze voorrang zullen geven aan hun grootste afnemer.
Historische voorbeelden
We besluiten dit hoofdstuk ter illustratie met enkele historische voorbeelden van calamiteiten
voor de Europese landbouw. Tabel 4.2 geeft een overzicht. Let wel: de lijst is tamelijk willekeurig.
Er kan dus niet uit worden afgeleid dat calamiteiten sinds 1950 vaker zouden voorkomen.
De uitbarsting van de Tambora in 1815 was een grote aanslag op de voedselzekerheid in Europa.
De grootste aanslag in de periode daarna was de invasie van de Phytophthora schimmel
in 1846/47. Die heeft een verwoestende epidemie van aardappelziekte veroorzaakt in Nederland,
België en vooral Ierland. De Ierse bevolking halveerde in 10 jaar tijd door honger, emigratie
en verlaagde geboortecijfers. Ook in België heerste honger.
Ook tijdens de beide wereldoorlogen is massaal honger gelden in Europa. Maar kijken we
naar de calamiteiten na WO II, dan heeft geen enkele daarvan de voedselzekerheid van Europa
serieus in gevaar gebracht. Alle rampen konden worden opgevangen door:
• vervangende aankopen elders in de EU en op de wereldmarkt;
• substitutie van de ene soort vlees (i.c. rundvlees) door een andere (varkens- of pluimveevlees).
De veerkracht van het Europese voedselsysteem ten opzichte van interne calamiteiten is dus
groot.
Ernstiger waren de gevolgen voor de landbouw zelf. Enkele cijfers voor droogte: in 1976
daalde de landbouwproductie in het zuiden van Nederland meer dan 50% in vergelijking met
een jaar met optimale watervoorziening. Tijdens de droogte van 2003 daalde de productie van
graan in de EU-15 met 11,4%. Het effect op de veevoerproductie was -30% in Duitsland en
Spanje tot -40% in Italië en -60% in Frankrijk. Als gevolg hiervan daalde de melkproductie
(ook in de daaropvolgende winter).
83
84
De Zuid-Amerikaanse sojateelt werd in het afgelopen decennium onder meer geplaagd door de schimmelsoorten
Phakopsora pachyrhizi - veroorzaker van (Aziatische) sojaroest - en Cercospora sojina - veroorzaker
van frogeye leafspot. Zie:
http://www.bayercropscience.com/bayer/cropscience/cscms.nsf/id/AsiSoyRus_Agro/$file/asian_soybean_rus
t.pdf
Op de Chinese sojamarkt bestaat overigens de omgekeerde situatie: het zijn geen staatsbedrijven die de import
en verwerking van soja domineren, maar de vier westerse graangiganten Archer Daniels Midland, Bunge,
Cargill en Louis Dreyfus ("ABCD") alsmede Wilmar International. Tezamen beheersten zij in 2009 80%
van de Chinese markt. Zie: J. Engwerda, Buitenland verdringt sojasector in China. Agrarisch Dagblad 6 mei
2009. Bij schaarste in China zullen deze concerns een groot deel van de soja op de markt aankopen, maar
waarschijnlijk niet alles, want zij moeten ook andere grote klanten te vriend houden. Maar bij dreigende sociale
onrust zou een Chinees (semi)staatsbedrijf de opdracht kunnen krijgen op zoek te gaan naar nog meer soja
tegen elke prijs.
30