De kwetsbaarheid van het Europese landbouw- en voedselsysteem ...

• Het is bij calamiteiten niet in staat destabilisering van de productie te voorkomen.
• Het genereert bij calamiteiten afwenteling op kwetsbare groepen in de EU, met in extreme
scenario’s zelfs ondervoeding.
• Het genereert bij calamiteiten afwenteling op voedselimporterende ontwikkelingslanden,
en daarmee ondervoeding.
Dat kunnen even zovele legitieme argumenten zijn voor interventies door overheden op verschillende
niveaus, zowel op permanente als op incidentele basis.
Daar komt dat er aanwijzingen zijn de landbouwtermijnmarkten de laatste jaren ernstig zijn
verstoord door speculatie door nieuwe, kapitaalkrachtige spelers van buiten de sector die de
prijzen destabiliseren. Deze speculatie wordt niet gedreven door vraag en aanbod maar louter
door prijzen. Zij is niet de oorzaak van prijsstijgingen, maar kan deze wel versterken - om de
prijzen vervolgens abrupt te laten dalen.
Dat zijn allemaal legitieme argumenten voor overheidsinterventies, zowel op permanente als
op incidentele basis
17. Opkomst geopolitiek
Nederland en de EU gaan er nog altijd van uit dat de vrije markt het winnende systeem in de
wereld gaat worden. Maar dat is hoe langer hoe minder zeker. Op de wereldmarkt zien we de
opkomst van (semi)staatsbedrijven met enorme koopkracht, die niet zelden opereren met
een geopolitieke agenda (met name voedselzekerheid voor het thuisland op termijn). Er tekent
zich een tweedeling af. Enerzijds de EU en de VS die hun voorraden grotendeels hebben afgebouwd
en steeds meer inzetten op private bedrijven die opereren op een vrije markt. Anderzijds
China, Rusland, India en andere landen die juist grote voorraden hebben opgebouwd en
opereren via staatsbedrijven.
Omdat nog volstrekt onzeker is wat het winnende systeem is, lijkt het voor Nederland en de
EU naïef om alle kaarten te zetten op het scenario van de vrije markt. 272 Verstandiger lijkt
beleid dat minder afhankelijk is van scenario's: no-regret beleid.
18. EU onvoldoende voorbereid
De EU is onvoldoende voorbereid op plotselinge voedselschaarste. In de rampencyclus preventie,
preparedness (responscapaciteit), respons en reconstructie zijn zwakke punten onder
meer:
• bij preventie: onvoldoende maatregelen ter voorkoming van een plotselinge stop van de
soja-import en van bioterrorisme tegen de veestapel;
• bij responscapaciteit: afbouw van voorraden en van verplichte braaklegging. Ook private
bedrijven houden minder voorraden aan in verband met hun just-in-time delivery;
• bij respons: afwezigheid van Europese rampenplannen.
19. Global governance
Op mondiaal niveau bestaat er beleid voor preventie, responscapaciteit, respons en reconstructie,
met belangrijke rollen voor o.a. FAO, World Food Programme, Food Aid Convention en
de Wereldbank. Toch is de global governance van voedselzekerheid relatief zwak. Er zijn wel
272 Zie ook: I. Bremmer 2010. The end of the free market – Who wins the war between states and corporations?
Besproken door B. Knapen in NRC Handelsblad 16 juli 2010. Van de energiereuzen van de wereld blijkt bijvoorbeeld
driekwart in handen te zijn van staten. En: F. Hoogeveen & W. Perlots (eds) 2005. Tomorrow’s
Mores – The International System, Geopolitical Changes and Energy. Clingendael International Energy Programme.
De Algemene Energieraad en Adviesraad Internationale Vraagstukken hebben al in 2005 bepleit dat
Nederland voor zijn energiezekerheid niet meer alleen wedt op het paard van de vrije wereldmarkt en de EU,
maar ook op het paard van bilaterale politieke akkoorden. Zie: Energiek Buitenlands Beleid (www.aivadvies.nl/.../AdviesEnergiekBuitenlandsbeleid11_januari_2006.pdf)
123