Bijlagen - Erfgoedcel Kempens Karakter

Aan het begin van de 20ste eeuw verdubbelt de bevolking in 40 jaar tijd. De bloei en de groei blijft echter
beperkt, waardoor Herentals economisch en demografisch wordt overgroeid door Mol en Geel. De laatste
50 jaar is er een losse expansie waarneembaar met nieuwe uitbreidingszones langs de invalswegen,
waardoor er een vervaging ontstaat tussen de stad en het platte land. Herentals is ondertussen ook
uitgegroeid tot een stad die meer dan 7000 leerlingen telt.
Noorderwijk
De oude geschiedenis van Noorderwijk en de betekenis van de naam
Reeds in 1678 schreef J. Leroy terecht: Noorderwijck antiquus est locus. Dit dorp heeft inderdaad een oude
geschiedenis. Archeologische vondsten aan de Hoogton zouden kunnen wijzen op de Romeinse of
Merovingische oorsprong van het dorp. De eigenlijke geschiedenis van deze lokaliteit vangt aan in de 10 de
eeuw. In 974, toen Noorderwijk voor het eerst in de archivalia vermeld werd, moet deze plaats al enige
betekenis hebben gehad vermits zij een kerk bezat. Uit de akte van 974, die twee jaar later door een andere
bekrachtigd werd, blijkt dat keizer Otto II Northrewic terugschonk aan de St.-Baafsabdij te Gent, haar
vroegere bezitster. Deze oude relatie tot de St.-Baafsabdij, die zelf ca. 630 door de H. Amandus was
gesticht, verklaart waarom de H. Bavo tot patroonheilige van de kerk in Nooderwijk werd gekozen. De naam
Noorderwijk (in 974 en 976 geschreven als Northrewic; in 1272 als Nordewyck) bestaat uit twee elementen
en de etymologische verklaring ervan levert geen grote problemen op. Het grondelement (wijk) is zonder
twijfel een afleiding van het Latijnse woord vicus dat in de toponymie tamelijk vroeg voorkomt met de
betekenis van dorp, terwijl het eerst lid (Nooder) het bijvoeglijk naamwoord is. Noorderwijk betekent dus
dorp in het Noorden. Mogelijk verwijst deze naam naar een oude rechtsindeling.
Enkele aspecten van het Noorderwijkse gemeenschapsleven door de eeuwen heen
De heren van Noorderwijk
Sedert het begin van de 13 de eeuw was de heerlijkheid Noorderwijk eigendom van de familie Berthout. Eind
13 de begin 14 de eeuw heeft Hendrik III Berthout Noorderwijk aan zijn opperleenheer te Mechelen opnieuw
moeten afstaan, want in de 14 de eeuw was Mathilde van Gelderland, gravin van Kleef en vrouw van
Mechelen in het bezit van Noorderwijk. In 1370 gaf zij Noorderwijk in leen aan ridder Jan van Lier en
sindsdien werd de heerlijkheid nooit meer verkocht, maar ging steeds bij erfenis of huwelijk over op een
familielid. De familie van Lier behield de heerlijkheid tot in het begin van 16 de eeuw. Door huwelijjk ging de
heerlijkheid Noorderwijk vervolgens over in handen van de families de Plaines (begin 16 de eeuw), van
Busleyden (1613 – 1663) en van Tiras (1663). Frans Robrecht van Tiras, heer van Noorderwijk, maakte
ongeveer al zijn bezittingen in 1663 bij testament over aan zijn familielid Jan-Frans (sinds 1677: baron) de
T’Serclaes (°Brussel 3 september 1637 – Noorderwijk, 1 februari 1695). De weduwe van Gregorius van
Tiras, die reeds vroeger pogingen had aangewend om de heerlijkheid Noorderwijk te verwerven, spande
een proces in om de erfenis. Jan Frans de T’Serclaes moest daarom een tiental jaren procederen vooraleer
de heerlijkheid op zijn naam verheven werd. Augustijn T’Serclaes (Nooderwijk 7 februari 1764 –
Noorderwijk, 7 oktober 1811) was de laatste heer van Noorderwijk.
De parochiale geestelijkheid
Het recht om de pastoor te benoemen (het patronaatsrecht) was in Noorderwijk niet in het bezit van de
plaatselijke heer; ten laatste sedert de herinrichting van de bisdommen in de Nederlanden (1559) was het in
handen van de bisschop van Antwerpen. Jan de Wale is de oudste pastoor van Noorderwijk die met naam
gekend is. Zijn naam wordt voor het eerst in de documenten vermeld in 1365. In het midden van de 15 de
eeuw moet de St.-Bavoparochie relatief belangrijk zijn geweest omdat zij minstens sedert 1443 een
onderpastoor bezat. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog moest Noorderwijk het meestal zonder onderpastoor
stellen en gedurende de laatste decennia van de 16 de eeuw resideerde er zelfs geen pastoor meer. In het
begin van de 17 de eeuw werd echter de toestand genormaliseerd zodat Noorderwijk opnieuw over een
eigen parochieherder kon beschikken. Sedert 1653, naar aanleiding van de opkomst van het
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 13