Bijlagen - Erfgoedcel Kempens Karakter

dat het toen al met zekerheid bestond én al enig belang had. Een stichting enkele eeuwen voordien, in de
sfeer van de duistere middeleeuwen en de vroegmiddeleeuwse kerstening (ca. 650) is dus meer dan
waarschijnlijk.
Gedurende meer dan één millennium, ja zelfs tot diep in de 19de eeuw, bleef de centrumbevolking van
Olen geconcentreerd rondom dit ruime plein en twee aanpalende pleintjes ten noordoosten. Lintbebouwing
bleef beperkt tot de Sint-Maartenstraat, de verbindingsweg met de parochiekerk die in feite helemaal aan de
westrand van de dorpskom stond. Een momentopname van de "urbanistische" toestand aan het eind van
het Ancien Régime (ca. 1775) vind je op de Ferrariskaart van die tijd. Rondom de dorpskom lag een gordel
van omhaagde akkerperceeltjes. Naar het zuiden toe zien we dat Voortkapel, thans een parochie onder
Westerlo, aan het eind van de 18de eeuw kerkelijk nog onder de Olense Sint-Martinusparochie
ressorteerde. Naar het noorden toe herken je de zeven Olense landbouwgehuchten, nu gelegen aan de
overkant van de E313 en/of het Albertkanaal, en tenslotte de "Grote Heyde" en de beemden in de drassige
vallei van de Kleine Nete. " Jesukes ouders" moesten dat stukje Olen toen nog ontdekken!
Het dorpsplein in Olen Sint Martinus
Is het dorpsplein als dusdanig door de eeuwen heen in oppervlakte en omvang vrijwel constant gebleven,
dan zijn de inrichting en het uitzicht ervan wel fundamenteel veranderd. De primaire betekenis en functie
van het centrale, driezijdige dorpsplein was een "veilige" verzamel- en drenkplaats voor het vee tijdens de
nacht of bij dreigend gevaar. De veestapel in het algemeen en de koe in het bijzonder waren voor de
traditionele Kempense boerenbevolking van levensbelang. Ze produceerde melk en zuivel, mest, energie
en grondstoffen (o.a. leder). Precies in deze context wortelt de kleurrijke Kempense volksdevotie en de
talrijke bedevaarten naar heiligenspecialisten tegen allerhande kwalen van het vee. Ook de centrale plaats
van de "potstal" in de Kempense langgevelhoeve, nl. tussen het woonhuis en de schuur, getuigt hiervan.
Dergelijke hoevetjes tref je nu nog steeds her en der in het Olense landschap aan; rond het dorpsplein zijn
ze echter verdwenen.
Het Olens dorpsplein is niet altijd volledig onbewoond gebleven. Oude foto's tonen immers midden op het
plein, ter hoogte van de huidige parkeerplaats, enkele herbergen en de smidse die omstreeks het midden
van de 20ste eeuw gesloopt werden. In 1936 werd de oude dorpsschool, die vlak tegenover het
gemeentehuis stond, afgebroken. Het plein is thans overschaduwd door een 60-tal inheemse linden,
aangeplant in 1801 ter vervanging van een uitheemse “Franse” vrijheidsboom. Door de T-aansluiting van de
Sint-Maartenstraat op de drukke weg Herentals-Herselt (laatstgenoemde vormt tevens de oostgrens van het
dorpsplein) wordt de oude dries nu in twee helften verdeeld. Het grotere noordelijke deel omvat een parking
en een grasplein. Op de vroegere varkensmarkt heeft het comité "1000 jaar Olen" een monument "Het
Gezin" geplaatst ter herinnering aan het feestjaar 1994. Het kleinere zuidelijke deel heeft een meer
versteende vloer en is voorzien van rustbanken tussen openbaar groen. Onwillekeurig gaat hier de
aandacht uit naar de koperen "driepottenfontein". Tekst en uitleg over dit merkwaardige monument lees je
ter plekke: "Deze koperen fontein werd vervaardigd en aan de gemeente geschonken door de Metallurgie
Hoboken-Overpelt/Afdeling Olen. 05.08.1978". Deze fontein is de synthese van een unieke brok Olense
geschiedenis en herinnert zowel aan het olijke Kempens boerendorp van weleer als aan zijn latere
industrialisatie. Rustend op een bank rond deze fontein - een kleine pot met één oor, een middelgrote pot
met twee oren en grote pot met drie oren!- houden we de volksoverlevering in ere en vertellen je de legende
van de Olense pot. Bij de heraanleg van het voetpad rond het dorpsplein werd een “walk of fame”
aangelegd. Tegels die verwerkt zijn in de kasseien verwijzen naar bekende Olenaars of typische
volksfiguren die ooit op of rond het dorpsplein hebben gewoond.
De Pot met Drie Oren
Bij het horen van de naam Olen denken velen spontaan aan een pot met drie handvatten. Het volkse
verhaal van deze merkwaardige pot kadert in een uitgebreid assortiment van zgn. Keizer Karelsagen. Na
het bezoek van een vreemde ruiter heerste er een gespannen sfeer bij het gemeentebestuur. Toen de
onbekende een bode bleek te zijn die de komst van Keizer Karel had aangekondigd, besliste de
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 219