Bijlagen - Erfgoedcel Kempens Karakter

3. Activiteiten in het Olens Broek.
a. De ontginning van turf
De turfontginning bepaalde lange tijd het landschap tussen Herentals en Kasterlee. Turf wordt gevormd bij
een zuurstofloos rottingsproces van vergane en in de bodem ingezakte plantendelen. Destijds werd langs
de Kleine Nete deze turf vooral als veen gebaggerd. Hierbij werd met een moerhaak de specie
opgebaggerd en op dammen uitgespreid en met de riek kleingeslagen. Vooraleer het op ronde hopen te
drogen te leggen werd de bagger voor de laatste maal met de 'korenschup' omgezet en met de 'pen'
beschreven. De gedroogde baggerturf werd dan op schranken gestapeld en naar de omliggende steden
afgevoerd als brandstof voor keuken en verwarming. Tussen 1850 en de beginjaren 1900 zorgden deze
turfontginningen voor een drukke economische bedrijvigheid in het gebied. Langsheen de Kleine Nete
ontstonden hiervoor honderden kleine lange perceeltjes van amper enkele aren groot. Aan deze activiteiten
kwam een einde bij de ontdekking van steenkool in de Limburgse ondergrond. Een verraderlijk landschap
met kuilen en dijken bleef achter, waarin niemand zich durfde te begeven.
b. De ontginning van ijzererts
De Diestiaanse bodemlaag uit de tertiaire periode bestaat uit een grof olijf- tot groenkleurige kleiige
zandlaag. Door oxydatie werd in de loop der eeuwen in deze bodem ijzerzandsteen gevormd.
In het begin van de twintigste eeuw werd met de ontginning van dit ijzererts begonnen en betekende voor
de plaatselijke inwoners een belangrijke bron van inkomsten. Hierbij werden de bovenste veengronden
manueel afgegraven, de grote klompen werden verzameld en via verhoogde dijken met paard en kar en
later door middel van een primitief spoorlijntje naar het Kempisch kanaal gevoerd. Daar werd de ijzersteen
op Rijnaken geladen en naar Luik en Duitsland vervoerd.
c. Mineralen
In de bodem van het Olens Broek komen verschillende mineralen voor:
- glauconiet: donkergroen natuurlijk gehydrateerd silicaat van ijzer en kalium van de groep der kleisoorten in
zeesedimenten
- limoniet: natuurlijk gehydrateerd ijzeroxyde, dat ontstaat door verwering van ijzermineralen onder invloed
van lucht en vocht. Limoniet heeft een bruine kleur.
- vivianiet: is een poeder dat gevormd wordt bij het ontbindingsproces van organische stoffen en dat blauw
kleurt bij blootstelling aan de lucht
d. Kleinschalige landbouwactiviteiten
Toen na de eerste wereldoorlog de turf- en ijzerertsontgonningen werden stopgezet leefden de bewoners
van veeteelt en kleinschalige landbouw. Door deze verschillende activiteiten en zeker door de vroegere
landbouwers lagen de natuurwaarden in het Olens Broek zeer hoog. Op een relatief kleine oppervlakte
komen een groot aantal verschillende vegetaties en biotopen voor: vochtige broekbossen, turfkuilen,
hooilanden, eiken- en berkenbossen en hogergelegen donken met heide. Donken zijn oude rivierduinen die
ontstaan zijn door de veelvuldige overstromingen van de Kleine Nete, waarbij het water op zijn terugweg
zand meesleurde vanuit de hogere heideterreinen en langs de bedding van de rivier werd afgezet. Zo
ontstonden te midden van de veengronden langgerekte zandheuvels met bijzonder waardevolle vegetatie.
De Kleine Nete
De meest zuivere laaglandrivier in Vlaanderen.
In het brongebied tussen Arendonk en Mol ontspringen tientallen loopjes en beken die vier kleine rivieren
vormen: de Wamp, de Looiendse Nete, de Zwarte en de Witte Nete, die bij hun samenvloeiing de Kleine
Nete heten. Ondanks allerlei problemen als sluiklozingen, riooloverstorten en overbemesting herbergt de
rivier in het Netebekken een zeer rijke visfauna zoals Grondel, Blankvoorn, Rietvoorn, Snoek, Zeelt en
Paling. De ganse Vlaamse visfauna telt een 35-tal soorten, waarvan er nog 27 voorkomen in dit bekken.
Buiten het Netebekken zijn Beekprik, Rivierdonderpad, Bermpje, Grote modderkruiper en Serpeling zo goed
als uitgestorven.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 261