Bijlagen - Erfgoedcel Kempens Karakter

ondom de kapel vol stonden. Op 13 maart 1974 beroofden nachtelijke inbrekers de kapel van haar meest
waardevolle kunstobjecten; namelijk een schilderij, ‘Mater dolorosa’ voorstellend en mogelijk, niet bewezen,
van de hand van Quinten Matsys, een houten O.L.Vrouwe-beeldje uit de 18 e eeuw en een paar 18 e-eeuwse
koperen (messing) kandelaars. Deze kunstschatten zijn tot op heden spoorloos gebleven. Op 3 september
1976 werd de kapel geklasseerd.
Watermolen van domein Herlaar
Het molengebouw onder zadeldak is opgetrokken in baksteen met witstenen speklagen, omlijstingen en
stellinggaten. De constructie werd aan de linkerzijde over een 3-tal meter gesloopt, maar onlangs
heropgebouwd. In de centrale radruimte, met geschilderde datum ‘1477’ boven de boog, bevindt zich het
houten onderslagrad van de korenmolen. Het rad van de oliemolen is verdwenen. Het roerende werk is nog
volledig in hout uitgevoerd en illustreert, niettegenstaande een aantal onderdelen verdwenen zijn, op
zeldzame wijze een archaïsch stadium in de evolutie van de watermolen. Links van de radruimte bevindt
zich de ingang van de korenmolen, een spitsboog in pleisterwerk, rechts een houten kloosterkozijn en de
ingang van de oliemolen, een korfboog in witsteen bekroond door een bepleisterde accoladeboog. De
watermolen is niet meer maalvaardig. Hij was reeds gekend in de 15 e eeuw en heeft zijn, waarschijnlijk
grotendeels 16 e eeuwse, typologische kenmerken behouden. Het dorpsgezicht omvat de molenaarswoning
uit de 2 e helft van de 19 e eeuw, het sluiswerk, de brug en de spaarvijver. Het ensemble is gelegen in een
mooi natuurlijk kader en maakt deel uit van het kasteel van Herlaar. Het domein werd op 25 juli 1986 als
monument beschermd.
Het domein en kasteel Herlaer
De bosrijke omgeving met grote vijvers rondom het kasteel van Herlaer is een paradijs voor de wandelaar.
De naam ‘Herlaar’ zou afkomstig zijn van de Germaanse woorden ‘Hirn’, wat hagebeuk betekent, en
‘Hlaeri’, moerassig terrein. Varianten op deze naam (Herlar, Harlaer, …) gaan terug tot 1075-1081. Dit
domein omvat zowel het kasteel van Herlaar als de watermolen. Het kasteel, dat te vinden is op de
Ferrariskaart (1777), zou dateren uit de 13 e eeuw maar het is mogelijk dat de grondvesten opklimmen tot in
de 10 e eeuw.
De watermolen, sedert lang ongebruikt, is op de Wimp gebouwd. De gevel draagt het jaartal 1477. Het
kasteel zelf gaat zeer ver in de geschiedenis terug. Vroeger heette het ‘Ten Hove’. De heer van Herenthout
had hier zijn residentie. Het werd gebouwd na de slag van Woeringen (1288) door de heren van Herlaer en
bleef in hun bezit tot de 15 e eeuw. Uit het huwelijk van een dochter van deze familie met Pieter van Brimeu,
heer van Poederlee, werd Catharina geboren. Zij huwde in 1497 met Adriaan Sandelyn, die het kasteel –
dat toen een ruïne was – in 1515 liet heropbouwen. In 1684 ging het kasteel over in handen van de familie
van Reynegom. In 1704 kreeg het zijn huidige vorm. In de eeuwen die volgden veranderde het kasteel nog
een aantal keer van eigenaar. Het kasteel heeft een slotgracht, is dubbel omwald en heeft een massief
poortgebouw. In de buitenste omwalling liggen nog een slotkapel (16 e eeuw) en dienstgebouwen. De
ophaalbrug is geflankeerd door twee ronde torens met schietgaten. Deze torens dateren uit het begin van
de 16 e eeuw. De ophaalbrug zelf zou niet ouder zijn dan de 18 e eeuw. De tuin die bij het kasteel hoort ligt
achter de omwalling en bestaat uit een boomkwekerij, een groentetuin en een serre. In de hofkapel, bevindt
zich boven het altaar een fraai gesneden Lieve-Vrouwebeeldje dat, naar men zegt, uit de miraculeuze eik
van Scherpenheuvel werd gesneden. Het werd hier in 1682 geplaatst. Jaren was deze kapel een bekend
bedevaartsoord. De dreven die naar het kasteel lopen zijn nog goed bewaard. Het kasteel van Herlaer is
privé-bezit en dus niet voor het publiek toegankelijk. De kapel zou wel op 15 augustus toegankelijk zijn.
Toren van de Sint-Pieter en Pauluskerk
Toren in witte steen onder een klokvormig dak met peervormige bekroning. De overhoeks geplaatste
steunberen en de vijfhoekige traptoren tegen de noordgevel lopen door over de volle hoogte van de vier
torengeledingen. In de westgevel een portaal met gedrukte spitsboog onder een waterlijst in tudorboogvorm
met hogels en kruisbloem. De spitsbooglijst boven het westvenster in de 2 e geleding draagt dezelfde
decoratie. Tweede en derde torengeleding worden verlevendigd door korfboognissen. De gekoppelde
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 208