Şucaeddin Veli ve Velayetnamesi T.C. Eskişehir Valiliği

Anadolu’daki Velî kültünün kaynağını İslam öncesi eski Türk inançlarının içindearamak doğru olacaktır. İslam ve Anadolu’da İslami süreçte gelişen tasavvuf da buna iyi birörtü görevi görmüştür. Türkler İslamlaşma süreci içine girmeden önce ilişkide bulunduklarıçeşitli kültür çevrelerinde Şamanizm, Hinduizm, Taoizm, Budizm, Maniheizm, Mazdeizm,Zerdüştlük, Hrıstiyanlık gibi inançlardan etkilenmişler, inancı tam anlamıyla benimsemeselerde bu inançlardan kendi yaşam biçimlerine uygun olan motifleri, alt yapılarında her zamanvarolmuş olan Gök Tanrı-Doğa Kültleri-Ata Kültleri temel inancı içine rapdetmişlerdir. Butesbitte hemen şunu belirtmek gerekir ki ; yeni etkisi hissedilen inanç unsurları kabul edilirkenbir önceki inancın etkileri ve ögeleri silinip gitmemiş, bu ögeler ile yeni ögeler birleştirilerekve kaynaştırılarak daha yeni bir sentez oluşturulmuştur. Anadoludaki İslami süreç içerisindekiVelî kültü yukarıda zikrettiğimiz uzun serüvenin bir sonucudur.Türklerdeki Velî kültünün temelinin Gök Tanrı inancının önemli bir ayağını oluşturanAtalar Kültü 88 ile ve daha sonra da Şamanist etkinin yoğun olarak yaşandığı dönemde atıldığısöylenebilir. Türk Kamları (Şaman)’nın Türk Velî tipine çok benzediği açıktır.Gelecekten haberveren, doğa olaylarını etkileyen veya değiştirebilen, felaketleri önleyen, düşmanlara kötülüklergetirebilen, hastaları iyileştiren, göğe çıkıp uçabilen, ateşte yanmayan Türk kamlarının buözellikleri bir süreci ifade eder. Çünkü başlangıçta herhangi bir aile reisinden belli bir ritüeliyönetmesi için o anda seçilebilen kamlar ile sihirbazlık gösteren kişileri Türk tarihleri birbirindenayırmaktadır. Yani Türklerde sihir ve büyü gösteren her kişi kam olamamaktadır. Türklerdebaşlangıçta kam adeta toplum lideri, yol göstericisi konumundadır. Ancak Şamanizmin 89 ,Taoizmin ve Budizmin etkisini arttırması ile kama biçilen görev değişmiş, Ataları öldüktensonra onları korumaya devam edeceği düşüncesi geliştirilerek yeni bir kam göreve başlatılmıştır.Bu kam; iyi ve olağanüstü bir varlıktır. Ruhlar ve gizemli güçlerle ilişki kurar, Gök Tanrı iletemasa geçip ondan haberler getirir. Bunu yapmak için de İslami süreç içerisindeki Velî 90tipolojilerinde gördüğümüz inziva ve riyazata başvurur.Şamanist etkinin yoğun olarak yaşandığı ve buna da Budist önermelerin eklendiğidönemden sonra Türk Velî kültü daha da zenginleşir. Burada, Budist azizlerin çok eskidönemlere inen ve Budizmin yayılmasında önemli bir propaganda aracı olan Kerâmetlerinianlatan metinler ve söylenceler tercüme edilerek Türklere özgü motif ve simgelerle süslenmesigeniş bir alana yayılmasına ve geniş bir inanan taifenin oluşmasına zemin hazırlar. BöyleceŞamanist, Budist ve Atalar kültü kimlikli yeni bir Velî tipi oluşur. Bu yeni Velî tipinde ilaveolarak; hayvan şekillerine bürünen, eşyaları hareket ettirebilen Velîler X. yüzyıla gelindiğindeİslami etkinin üzerine bina edilecek temel hazırlanmıştır.88. Atalar Kültünün özü, ataların takdis edilmesine, kutsanmasına dayanır. Ancak bu anlayışta atanın kendisine tapılmaz, atabir simgedir ve onun öldükten sonra dünyadaki yol göstericiliği, diğer dünyada da devam ettiğinden, ondan yine yardım istemeesasına dayanan bir sistematik sözkonusudur. Bu yardımı, şefaati sağlamak için de onların bu simgesel ruhlarına kurbanlar adanırve kesilir. Böylece kutsallaşan eşyalara ve mezarlara sahip bir ata kültü oluşur. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. M.Fuad Köprülü,Türk Tarih-i Dinisi, İst. 1341 ; A.İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ank.1972.89. Şamanizm, Şamanizmdeki Şaman ve Türklerdeki Kam hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. A.İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm,Ank.1972.90. Ocak, Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İst.1983, s.95-97.28