tanz‹mat dönem‹ türk edeb‹yatı-ı

1. Ünite - Tanzimat Edebiyat›n›n Kültürel Arka-Plan›
si için al›nacak tedbirlerde ortaya ç›km›flt›r. 1821-1825 y›llar› aras› Mora’da ç›kan
Rum isyanlar› Rumlar›n Bab-› Ali’deki güvenilirliklerini tamamen sarst›¤›ndan, ortaya
ç›kan tercüman ihtiyac›n› karfl›lamak üzere Tercüme Odas› diye yeni bir kurum
ihdas ediliyor (1821) ve burada, teba-y› sad›ka olarak bilinen Ermenilerle birlikte
Türk hariciye memurlar› da yetifltirilmeye çal›fl›yordu. Tanzimat ayd›nlar›n›n
Bat›’ya aç›lmas›nda ve yetiflmesinde bu Tercüme Odas›n›n çok büyük haz›rlay›c›
ve yönlendirici rolü olacakt›r.
Osmanl›’daki çöküflün di¤er önemli nedenlerinden birisi de e¤itim kurumlar›n›n
bafllang›çtaki dünyaya aç›k yönünü yitirerek, tamamen içine kapanmas› ve pozitif
bilimlere ait mant›ktan uzaklaflmas›d›r. Bat›’dan gerekti¤inde savafl teknolojisini
ihraç eden Osmanl›, yaln›zca savafl meydanlar›ndaki üstünlü¤ünü sa¤layacak
araçlara sahip olmay› amaçl›yordu; ama bu araçlar›n teknolojisini üretmeyi veya
teknolojiyi üretecek bilgiyi oluflturmay› pek düflünmüyordu. Zaten Osmanl› e¤itim
kurumlar›n›n, mevcut haliyle bu dönüflümü gerçeklefltirmesi de pek olanakl› de¤ildi.
Zira, Osmanl› medreselerinde, akli ve nakli ilimleri oldu¤u gibi tekrarlayan bir
e¤itim anlay›fl› hâkimdi. Ulema akl›ndan çok belle¤ini kullan›r; yeni ve flahsi bir
fley ileri sürmeyi “bid’at” kabul ederlerdi. Bid’at, dünyasal gelene¤e ayk›r› her iflin
dinsel aç›dan “nehy”i (itilmesi, yasaklanmas›) anlam›na al›n›nca, bu sefer yeni olan
her fley, “bid’at” olarak görülmeye ve bir tepkiler karmaflas›n›n do¤mas›na neden
oldu.
Medreselerdeki ilmi yöntemin; ezberlenerek elde edilecek bilgilerin yine ayn›
yolla aktar›m› esas›na dayanmas› ve yeniliklerin önünün bid’atla kesilmesi dolay›s›yla
elefltirel bir yönle bilginin de¤erlendirilmesi ve yeniden üretilmesi yap›lamad›.
Fakat yaflam daima “terakki” fikri üzerine kaimdi ve dünya bu alg› körlü¤ünün
fark edemedi¤i uzun bir sürede köklü de¤iflmelere u¤ram›flt›. Matbaay› bile kuruluflundan
290 y›l sonra alan bir zihniyetin dünyaya intibak edebilmesi, dünyadaki
yerini koruyabilmesi bir yana, yaflayabilmesi dahi mucize idi. Zaten Avrupa ülkelerinde
yap›lan bir toplant›da, Osmanl›’n›n durumu, “Avrupa’n›n hasta adam›” olarak
nitelendiriliyor ve miras›n›n geliflmifl ülkelerce “masada paylafl›lmas›” öneriliyordu.
Medreselerin bozulma nedenleri ve biçimleri hakk›nda baflka kaynaklardan SIRA S‹ZDE da bilgi edinmeye
çal›fl›n.
Osmanl› Devleti’nin d›fl›nda biçimlenen ama modernleflme DÜfiÜNEL‹M ve sanayileflme ol-
DÜfiÜNEL‹M
gular›yla yakinen ba¤lant›l› bulunan tüm bu olufllar dizgesi, her hâlükârda Osmanl›’n›n
aleyhine iflleyen bir süreçti ve ‹mparatorlu¤un paylafl›lmas›na SORU kadar gidecek
SORU
tehlikeli geliflmeleri içinde bar›nd›rmakta idi. Ama zaman› durdurmak da mümkün
de¤ildi; geliflen ve de¤iflen yeni dünya, muazzam bir co¤rafyaya yay›lm›fl köhne
D‹KKAT
D‹KKAT
Osmanl› düzenine siyasi, ekonomik ve askerî aç›lardan çarp›yor ve ‹mparatorluk
bünyesinde büyük gediklerin aç›lmas›na neden oluyordu.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
DE⁄‹fiEN DÜNYANIN OSMANLI’YA ÇARPMASI VE
BOZGUNUN fiOK DALGALARI
De¤iflen dünyan›n Osmanl›’ya ilk çarp›fl› ve onu ilk defa kendisi hakk›nda flüpheye
düflüren flok dalgalar dizisi, Viyana bozgunu (1683) ile bafllar. Viyana bozgunu;
AMAÇLARIMIZ ��
geliflmelerden kopan bir devletin, imparatorluk da olsa yaln›zca K ‹ asker T A Psay›s›ndaki
üstünlükle savafllar› kazanamayaca¤›n› kan›tlar. Bozgun ayr›ca Osmanl› komutanlar›
aras›ndaki çekememezlikleri ortaya ç›kard›¤› gibi, merkez- çevre iliflkilerindeki
eski ahengin, güvenin kalmad›¤›n› da gösterir.
TELEV‹ZYON
E¤itim kurumlar›n›n,
bafllang›çtaki dünyaya aç›k
yönünü yitirerek, tamamen
içine kapanmas› ve pozitif
bilimlere ait mant›ktan
uzaklaflmas›, Osmanl›’daki
çöküflün önemli
nedenlerinden birisidir.
1
7
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET ‹NTERNET